İÇİNDEKİLER
İçindekiler
7. BASKI İÇİN ÖNSÖZ 9
GİRİŞ 21
Sıfırıncı Bölüm
BİLİMİN FELSEFİ TEMELLERİ
BİLİMİN FELSEFİ TEMELLERİ 31
Birinci Bölüm
BİLİM VE BİLİMSEL YÖNTEM
I. BİLİMSEL YAKLAŞIM 49
A. Bilgi, Bilgi Kaynakları ve Bilgiye Ulaşma Yolları 49
1. Bilgi Kaynakları 49
2. Bilgiye Ulaşma Yolları 52
B. Bilim Nedir? 53
1. Tanım 53
2. Bilimin Dayandığı Sayıltılar 54
3. Bilimin Ölçütleri 59
4. Bilimin Çalışma Amaçları 60
C. Bilim Alanlarının Sınıflandırılması 62
D. Bilimsel Yöntem 63
1. Bilimsel Yöntemin Kavramsal Yanı 65
a. Kuram 65
b. Kavramlar ve Kavramların Tanımlanması 66
c. İşevuruk Tanım (Operational Definition) 68
2. Bilimsel Yöntemin Görgül Yanı 69
İkinci Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA MERAK EDİLENLER
I. İLİŞKİLER–FARKLAR VE NEDENSELLİK 71
A. Ölçümler ve Gruplar Arası Farklılıklar 73
B. Değişkenler Arasındaki İlişkiler 73
1. Karşılıklı İlişki 74
2. Nedensel İlişki 74
B. Olası Karıştırıcı Değişkenler (İkincil–Secondary– Tali Değişken) 80
1. Deneklerin Ardalanı (Proactive History) 80
2. Deney Sırasında İstenmeyen Etkilere Maruz Kalma (Retroactive History) 80
3. Olgunlaşma (Maturation) 80
4. Ölçülme (Measuring) 81
5. Denek Kaybı 81
6. Regresyon Etkisi 81
7. Ölçme Araç–Gereçlerinde Meydana Gelen Değişiklikler 82
8. Deneyci ve Denek Yanlılığı (Experimenter and Subject Bias) 82
9. Dış Ortamsal Karıştırıcılar 82
10. İç Ortamsal Karıştırıcılar 82
11. Karıştırıcı Değişkenlerin Ortak etkisi 82
C. Denetimleme (Controlling) Teknikleri 83
1. Ortamdan Uzaklaştırma (Elimination) 83
2. İstatistiksel Tekniklerden Yararlanma 84
a. Seçkisizleştirme (Randomization) 84
b. Kovaryans Analizi 84
c. Tabaka ve Küme Örnekleme 84
3. Dengeleme–Sabitleme–Eşitleme 84
a. Gruplar Oluşturulurken 85
b. İşlem Yapılırken 86
4. Karıştırıcı Değişkeni Yeni Bir Bağımsız Değişken Yapma 86
5. Körlemesine (Blind) Teknik 87
a. Tek Yönlü 87
b. Çift Yönlü 87
6. Denetim Grubu Kullanma 87
7. Sanal Uygulama (Placebo) Grubu Kullanma 87
Üçüncü Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMA
I. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARIN SINIFLANDIRILMASI 90
II. BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI 92
A. Araştırma Problemi 92
B. Araştırma Denenceleri ve/veya Soruları 96
C. Araştırma Yöntemi ve Araştırma Düzeneği Oluşturma 98
D. Kimler (Neler) Üzerinde Veri Toplanacağını Belirleme 98
E. Veri Toplama Yöntem, Teknikleri ile Araçlarını Belirleme ve Veri Toplama 99
F. Verileri Çözümleme 99
G. Yorum ve Genelleme Yapma 99
H. Araştırmanın Raporlaştırılması, Sunulması ve/veya Yayınlanması 99
III. DEĞİŞKENLER 100
A. Araştırmada Yer Alan Değişkenler 102
1. Bağımlı Değişkenler 102
2. Bağımsız Değişkenler 102
B. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan Değişkenler 104
1. Sınıflama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler 104
2. Sıralama (“Sort” Değil, “Ordinal”) Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler 105
3. Eşit Aralıklı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler 106
4. Oranlı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler 107
Dördüncü Bölüm
“NİTEL”İN BİLİMSEL ARAŞTIRMADAKİ YERİ
1. “Nitel” İsimlendirmesi Doğru Görünmemektedir 110
2. Bugün Artık Geçerliği Kalmamış Arkaik Görüşleri ve Doğru Olmayan “Bilgileri” Bilime Atfederek Bir Temel Yaratma Çabası Görülmektedir 113
3. Bilimsel Yöntemde Kullanılan Terimler Olduğu Gibi Alınıp Farklı Anlamlarda Kullanılarak veya Bilimsel Yönteme İlişkin Yanlış–Eksik Bilgiler Verilerek Kafa Karıştırılmaya Çalışılmaktadır 120
4. “Nitel” Yöntem–Düzenek (Design) Sorunu… 122
5. “Güvenirlik–Geçerlik”… Aslında “Bilimsellik” Sorunu… 126
6. “Ölçme ile Pek Çok Kişi Hakkında Karar Veriliyor, Nitelciler Daha Az Kişiyle Görüştükleri İçin Daha Ayrıntılı Açıklama Yapıyorlar” Safsatası… 127
Beşinci Bölüm
ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ
I. DENEYSEL ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ 132
A. Deneysel Düzenekler 133
1. Klasik Deney Düzeneği 134
2. Yalnız Sontestli– Denetim Gruplu Deney Düzeneği 135
3. Dörtlü Solomon Deney Düzeneği 135
4. Çok Faktörlü Deney Düzenekleri 136
II. ‘İLİŞKİSEL’ (‘KORELASYONEL’) ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ 140
A. Tek Grup Öntest–Sontestli Düzenek 141
B. Karşılaştırma Gruplu Düzenekler 142
1. Yalnız Son Testli Karşılaştırma Gruplu Düzenek 142
2. Öntest– Son Testli Karşılaştırma Gruplu Düzenek 142
C. Farklı Grupların Bir Bağımlı Değişken Açısından Karşılaştırılması 143
D. Tek Grubun Birden Çok Değişkenler Arası İlişkisinin İncelenmesi 143
E. Zaman Dizisi Düzenekleri 143
1. Tek Grup Zaman Dizisi Düzeneği 143
2. Karşılaştırma Gruplu Zaman Dizisi Düzeneği 145
III. BETİMSEL ÇALIŞMALAR 145
IV. ÖZEL DURUM ARAŞTIRMA TÜRLERİ 147
A. Tek Denekli Araştırmalar 147
1. Vaka–Olgu Çalışması 147
2. Temel Çalışmalara Yönelik Tek Denekli Araştırmalar 147
B. Geriye Dönük Çalışmalar (Retrospective Studies) 147
1. Arşiv ve Fiziksel İzler Çalışmaları 147
2. Gözden Geçirme Çalışmaları 148
a. Metaanalitik Çalışmalar (İstatistiksel Bakış) 148
b. Derleme (Alanyazın Tarama) Çalışmaları (Kuramsal Bakış) 148
C. Benzetim (simulation) Çalışmaları 148
D. Gelişimsel Araştırmalar 149
1. Enlemesine (Cross–Sectional) Kesitsel Çalışmalar 149
2. Boylamasına (Longitutinal) Çalışmalar 149
3. Ardışık (Sequential) Çalışmalar 150
Altıncı Bölüm
ÖRNEKLEME TEKNİKLERİ
I. ÖRNEKLEM OLUŞTURMA YOLLARI 155
A. Olasılığa Göre Sınıflama 156
1. Olasılığı Bilinen Örnekleme 157
a. Basit Seçkisiz Örnekleme (Simple Random Sampling) 157
b. Sistematik Örnekleme (Systematic Sampling) 158
c. Tabakalı Örnekleme (Stratified Sampling) 158
d. Küme Örnekleme (Cluster Sampling) 159
2. Olasılığı Bilinmeyen Örnekleme 160
a. Kolaylıkla Bulunabileni Örnekleme (Convenience Sampling) 161
b. Amaçlı Örnekleme (Purposive Sampling) 161
c. Kota Örnekleme (Quota Sampling) 161
d. Dilim Örnekleme (Chunk Sampling) 162
e. Rastlantısal (Gelişigüzel) Örnekleme (Accidental Sampling) 162
f. Kartopu Örnekleme (Snowball Sampling) 163
g. Karar Örnekleme (Judgement Sampling) 163
B. Evrenin Benzeşikliğine (Homojenliğine) Göre Sınıflama 163
C. Örnekleme Aşamasına Göre Sınıflama 164
II. ÖRNEKLEMDEKİ BİRİM SAYISINI BELİRLEME 164
A. Veriler Sürekli ve Ortalamalar İncelenecekse 166
1. Evrendeki Birey Sayısı (N) Bilinmiyorsa 166
2. Evrendeki Birey Sayısı (N) Biliniyorsa 166
B. Veriler Süreksiz ve Görünüş Sıklığı İncelenecekse 167
1. Evrendeki Birey Sayısı (N) Bilinmiyorsa 167
2. Evrendeki Birey Sayısı (N) Biliniyorsa 167
Yedinci Bölüm
VERİLERİN TOPLANMASI
I. BAZI TEMEL KAVRAMLAR 171
II. VERİ TOPLAMA YOLLARI 175
A. Gözlem 176
1. Ortamın Değişimlenmesine Göre 177
a. Doğal Gözlem 177
b. Denetimli Gözlem 177
2. Araştırmacının Katılımına Göre 177
a. Katılımlı Gözlem 177
b. Katılımsız Gözlem 177
3. Gözlemin Süresine Göre 177
B. Görüşme (Mülakat–Interview) 179
1. Görüşmenin Yapısı Bakımından 179
a. Yapılandırılmamış Görüşme 179
b. Yapılandırılmış Görüşme 179
c. Yarı Yapılandırılmış Görüşme 180
2. İletişim ve Kayıt Biçimi Bakımından 181
a. Sözel Görüşme 181
b. Yazılı Görüşme 181
3. Görüşme Yapılacak Birey Sayısı Açısından 181
a. Bireysel Görüşme 181
b. Grup Görüşmesi 182
C. Müdahalesiz Veri Toplama Yöntemleri 183
1. Arşivler 183
2. Fiziksel İzler 184
3. Çeşitli Kayıt Belgeleri 184
4. İnternetteki Arama Motorları ve Web Sayfaları 184
D. Özel Gereçler 184
E. Kağıt–Kalem Türü Araçlar 184
Sekizinci Bölüm
KAĞIT–KALEME DAYANAN VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
I. PSİKOLOJİK ÖLÇME ARAÇLARI 188
A. Tanım ve Sınıflama 188
B. Psikolojik Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Özellikler 193
1. Güvenirlik 193
a. Birden Çok Uygulamaya Dayanan Yöntemler 194
aa. Eşdeğer Formlar Yöntemi 194
ab. Test–Tekrar Test Yöntemi 194
b. Tek Uygulamaya Dayanan Yöntemler 194
ba. Yarıya Bölme Yöntemleri 194
bb. Madde Kovaryanslarına Dayanan Yöntemler 194
2. Geçerlik 195
a. Ölçme Geçerliği 195
aa. Kapsam Geçerliği 195
ab. Ölçüt–Bağıntılı (Ölçütle İlişkili) Geçerlik 196
ac. Yapı Geçerliği 197
b. Karar Geçerliği 197
ba. Sınıflama Geçerliği 197
bb. Sıralama Geçerliği 198
II. SORMACA (ANKET) 199
Dokuzuncu Bölüm
VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİ
I. VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİNİ BELİRLEYEN KOŞULLAR 208
II. VERİLERİ ÖZETLEME VE ANLAMLILAŞTIRMA 211
III. VERİLERİN TEMEL İKİ İSTATİSTİKSEL ÖLÇÜSÜ 212
A. Benzerlik Ölçüleri (Merkezi Eğilim/Yığılım–Vasat Ölçüleri) 212
1. Tepedeğer (Mod) 212
2. Ortanca (Median) 212
3. Aritmetik Ortalama 212
B. Farklılık Ölçüleri (Değişim/Dağılım Ölçüleri) 213
1. Ranj (Range) 213
2. Çeyrek Sapma (Semi Interquartile Range) 213
3. Standart Sapma (Standart Deviation) ve Varyans 213
IV. SAYBAĞ (KORELASYON) 215
V. REGRESYON 217
VI. ÖRNEKLEMDEN EVRENE GENELLEYEBİLME (VARDAMLI İSTATİSTİK): DENENCE TESTİ 218
VII. BAZI İSTATİSTİKSEL TESTLER 220
VIII. TESTİN GÜCÜ VE ETKİ BÜYÜKLÜĞÜ 227
Onuncu Bölüm
BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAZIMI,
YAYINLANMASI VE SUNULMASI
I. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAZILMASI 234
A. Görgül Bir Araştırma Makalesinin Yapısı 238
1. Başlık ve Başlıklama 238
2. Ana Bölüm ve Alt Bölümler 238
a. Giriş 238
b. Yöntem 239
c. Bulgular (Results) 240
d. Tartışma ve Yorum 241
e. Sonuç ve Öneriler 242
f. Kaynaklar (veya Kaynakça) 242
g. Ekler 243
B. Araştırma Önerisi Yazımı 243
C. Derleme (Gözden Geçirme) Yazıları 244
D. Ölçek Geliştirme Çalışmalarının Yazımı (Bir Yazım Önerisi) 244
E. Temel Çalışmaların Yazımı 245
II. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAYINLANMASI 249
III. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN SUNULMASI 251
A. Bilimsel Kongreler 251
1. Sözel Bildiriler 251
2. Poster Bildiriler 251
3. İşlik Çalışmaları (Workshops) 251
4. Panel 251
5. Davetli Konuşma (Konferans) 252
B. Sempozyum 252
C. Kollokyum 252
D. Bienal 252
E. Seminer 252
Onbirinci Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK
TÜRK PSİKOLOGLAR DERNEĞİ ETİK YÖNETMELİĞİ PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME VE ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ ETİK İLKELER 263
A. Psikolojik Değerlendirmeler ile İlgili Etik Kurallar 263
1. Değerlendirmenin Temelleri 263
2. Değerlendirmelerin Kullanımı 263
3. Danışanın Bilgilendirilmiş Onamının Alınması 263
4. Test Verilerinin Sunulması 264
5. Test Hazırlamak 264
6. Değerlendirme Sonuçlarının Yorumlanması 264
7. Niteliksiz/Yetkisiz Kişiler Tarafından Değerlendirme 264
8. Geçerliliğini Yitirmiş Testler ve Test Sonuçları 264
9. Test Puanlaması ve Yorumlama Hizmetleri 265
10. Değerlendirme Sonuçlarının Açıklanması 265
11. Test Güvenliğini Koruma 265
12. Eğitim Amaçlı Değerlendirmelerin Paylaşımı 265
13. Testlerin Uygunsuz Kullanımı 265
B. Araştırma ve Yayınlama ile İlgili Etik Kurallar 265
1. Kurumsal Onay 265
2. Araştırmalarda Bilgilendirilmiş Onam Almak 265
3. Film Çekimleri ve Kayıtlar İçin İzin Almak 266
4. Danışan, Öğrenci ya da Alt konumdaki Katılımcılar 266
5. Bilgilendirilmiş Onamın Gerekmediği Durumlar 266
6. Araştırma Katılımcılarını Teşvik Etmek 266
7. Araştırmada Yanıltma 266
8. Çalışmalar Hakkında Katılanları Bilgilendirmek 267
9. Araştırmadaki Hayvanların Kullanım ve Bakımı 267
10. Sonuçları Rapor Etme 268
11. Kaynak Hırsızlığı 268
12. Yayın Hakkı 268
13. Aynı Verilerden Birden Fazla Yayın Yapmak 268
14. Verilerin Paylaşımı 268
15. Yayınları Değerlendirenler 268
EK: 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 269
Kaynaklar 317
Sözlükçe 323
Kavramlar Dizini 331 |
Bilgisayar, Teknoloji Kitapları 
