İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Sekizinci Baskıya Önsöz 7
Önsöz 9
Kısaltmalar 37
Birinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ OLARAK
ANAYASA VE ANAYASA HUKUKU
Birinci Kısım
ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASA HAREKETLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI: ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ 41
A. Anayasa Kavramının Etimolojisi 41
B. Anayasacılık Düşüncesi ve Hareketleri 44
1. Anlamı ve Tarihçesi 44
2. Liberal Anayasacılığın Düsturları (Mottoları) 47
3. Liberal Anayasacılığın Amaç ve İlkeleri 48
4. Anayasacılık ve Demokrasi Düşüncesi Arasındaki Karşıtlık ve Anayasal Demokrasi 50
C. Anayasacılık Düşüncesinde Anayasaya Yüklenen İşlevsel Anlam: Anayasanın Siyasal Anlamı 52
D. Anayasanın Anlam Erozyonuna Uğraması 54
E. Anayasacılığın İçini Boşaltma Eğilimleri: Liberal Anayasacılık Versus İlliberal Anayasacılık (!) ve Anayasacılık Öykünmeleri 56
1. Liberal Anayasacılığa Yönelik Tehditler ve “Anti–Anayasacılık” (!) Tezleri 56
2. Anayasacılık Çeşitlemelerinin (!) Anayasacılığı Sulandırma Sorunu 60
F. Türkçede Terminoloji Sorunu ve Tartışması 62
II. ANAYASALARIN İŞLEVLERİ 64
A. Hukuksal İşlevleri 66
1. Anayasa, Hukuk Düzeninin Geçerlilik Temelidir 66
2. Anayasa, Devletin Kurucu İşlemi ve Yönetenlerin Statüsüdür 66
3. Anayasa, Bir Devletin Uluslararası Toplumdaki Sembolüdür 67
4. Anayasa, Siyasal İktidarın Sınır ve Çerçevesi, Özgürlüğün Güvence Aracıdır 67
B. Siyasal İşlevleri 68
1. Anayasa Egemen Halkın İradesini Yansıtan İşlemdir 68
2. Anayasa Yönetimin Meşruiyet Kaynağıdır 69
3. Anayasa Ulusal Bütünlüğün ve Ortak Kimlik İnşasının Temel Unsurudur 70
4. Anayasa Bir İdeoloji ve Felsefenin Somutlaşmış İfadesidir 73
5. Anayasa Siyasal İstikrarı Sağlama Aracıdır 74
III. ANAYASALARIN İÇERİĞİ 74
A. Genel Çerçeve 74
1. Anayasal Değerlere Dair Hükümler (Anayasal Kimlik) 75
2. Devlet Teşkilatına Dair Hükümler (Anayasal Kurumlar) 75
3. Hak ve Özgürlüklere Dair Hükümler (Anayasal Hak ve Özgürlükler) 76
B. Anayasal Başlangıçlar ve Pozitif Değeri Sorunu 77
1. Anayasal Başlangıçlar (dibace, önsöz, preamble) 77
2. Başlangıçların Pozitif Hukuk Gücü Sorunsalı 79
a. Hukuksal Güçleri Yönünden Başlangıç Türleri 79
aa. Dekoratif Başlangıçlar 80
bb. Bağlayıcı Başlangıçlar 80
cc. Yorumlayıcı Başlangıçlar 80
b. Pozitif Değere Sahip Başlangıçlar Sorunu 80
aa. Yasama Organına “Açık Çek” Sunması 81
bb. Anayasa Yargısına Geniş Değerlendirme Marjı Bırakması 82
c. Anayasal Başlangıçlara İlişkin Genel Değerlendirme 83
IV. ANAYASA HUKUKU VE DİĞER HUKUK DALLARI ÜZERİNDE ETKİSİ 83
A. Tanım 83
B. Anayasa Hukuku Alanının Çerçevesini Çizmede Zorluk 85
C. Anayasa Hukukunun İçeriği: Anayasa Hukuku, Anayasanın Hukuku 85
1. Genel Olarak 85
2. Anayasa Hukukunun Kısımları 87
3. Anayasa Hukuku Alanının Genişlemesi ve Bunun Alanın İsimlendirilmesi ve İçeriği Üzerinde Etkisi 89
a. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesi 89
b. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesinin Dersin İçeriği, Yöntemi ve İsimlendirilmesi Üzerindeki Etkisi 90
c. Günümüzde Anayasa Hukukunun Alanı 92
D. Anayasa Hukukunun Uluslararasılaşması 94
E. Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi 96
1. Konu Bakımından Ayrılamama 96
2. Yöntemsel Ayrışma 97
3. Karşılıklı Etkileşim 97
V. ANAYASA HUKUKUNUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ 98
A. Anayasa Hukuku, Bir Yandan Eski, Bir Yandan Genç Bir Hukuk Dalıdır 99
B. Anayasa Hukuku, Kamu Hukukunun Bir Dalıdır 99
C. Anayasa Hukuku Sürekli Değişim İçinde Olan Bir Hukuk Dalıdır 100
D. Anayasa Hukuku Diğer Hukuk Dallarına da Hâkim Bir Hukuk Dalıdır: “Hukukun Anayasallaşması” 101
E. Anayasa Hukuku, Değerlere Dayalı Bir Hukuk Dalıdır (Un droit engagé) 103
VI. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 106
A. Bilgi Kaynağı 106
B. Organik Kaynak 106
C. Sosyolojik Kaynak 106
D. Şekli Kaynak 108
VII. ANAYASA HUKUKUNDA YÖNTEM 109
A. Genel Olarak Hukuksal Pozitivizm Yöntemi (Egzejetik Yöntem/Metin Yorumculuğu Yöntemi) 109
B. Anayasa Hukukunda Yöntemler 110
1. Dogmatik Yöntem 111
2. Yöntem Genişlemesi ve Sosyolojik Yönteme Başvuru Gereği 112
İkinci Kısım
ANAYASALARIN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ANLAMLARI YÖNÜNDEN ANAYASALAR: ANAYASANIN TERMİNOLOJİK AÇIDAN İKİ FARKLI ANLAMI 117
A. Geniş (Maddi) Anlamda Anayasa (la constitution au sens large) 118
B. Dar (Şekli) Anlamda Anayasa (au sens strict) 120
C. Geniş Anlamda Anayasa–Dar Anlamda Anayasa Arasındaki İlişkiler 121
D. Geniş ve Dar Anlamda Anayasa Tanımlarının Karşılaştırılması 123
E. Ayrıma Yönelik Tereddütler ve Ayrımın Gerekli Olup Olmadığı 123
II. ŞEKİLLERİ YÖNÜNDEN 126
A. Yazılı Anayasalar (written constitutions) 126
B. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar 127
1. Tanım 127
2. Yazılı Anayasa İle Gelenek Ağırlıklı Anayasanın Karşılaştırılması 129
3. Gelenek Ağırlıklı Anayasaların Oluşumu 129
a. Objektif Unsur (Maddi Unsur–Tekrarlama Olgusu–Répétition) 130
b. Sübjektif Unsur (Manevi/Psikolojik Unsur–le centiment d’obligation) 130
c. Hukuksallık Unsuru 130
4. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar ile Anayasa Gelenekleri İlişkisi 131
a. Anayasa Geleneği Kavramı 131
b. Anayasa Geleneklerinin İşlevi 133
aa. Yazılı Anayasanın Boşluklarını Doldurma İşlevi (Praeter Legem) 133
bb. Yazılı Anayasa Kuralını Yorumlayıcı İşlevi veya Belirsizliklerini Giderme İşlevi (Secundum Legem) 133
cc. Yazılı Anayasa Kuralını Kaldırma veya Değiştirme İşlevi (Praeter Constitutionem) 134
c. Anayasa Geleneklerinin Anayasa Uygulamalarından (Pratiklerinden) Farkı 134
C. Yazılı Anayasa–Gelenek Ağırlıklı Anayasa Ayrımının Değerlendirilmesi 136
III. DEĞİŞTİRİLİŞLERİ YÖNÜNDEN 137
A. Katı Anayasalar (Sert Anayasalar/Bükülmez Anayasalar) 137
1. Tanım ve Önemi 137
2. Özellikleri ve Sonuçları 138
3. Katılığın Olumlu ve Olumsuz Yanları 140
a. Olumlu Yanları 140
b. Olumsuz Yanları 140
c. Değerlendirme 141
d. Katılığı Sağlayıcı Düzenlemeler 142
B. Esnek (Yumuşak) Anayasalar 142
IV. ANAYASA YAZIM TEKNİĞİ YÖNÜNDEN ANAYASALAR 144
A. Düzenleyici Anayasa–Çerçeve Anayasa 144
1. Tanım 144
2. Değerlendirme ve Uygulamada Durum 146
B. Yazılım Yöntemi Bakımından: Orijinal (Özgün) Anayasalar–Taklit Anayasalar 148
V. İŞLEVLERİ (FELSEFELERİ) YA DA ANAYASACILIK YÖNÜNDEN ANAYASALAR 151
A. Anayasal Ontoloji ve Anlam Kayması (invertion) 151
B. Anayasaları “Ontolojik Açıdan” Sınıflandırma Gereği ve Anayasa Türleri 153
VI. İÇERDİKLERİ HÜKÜMLERİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN: SİYASAL ANAYASA/SOSYAL ANAYASA 156
İkinci Bölüm
ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ
I. KURUCU İKTİDAR KAVRAMI 159
II. ASLİ KURUCU İKTİDAR (le pouvoir constituant originaire; pouvoir créateur) 162
A. Niteliği 162
1. Hukukun Sıfır Noktası Tezi (Hukuk Boşluğu) 163
2. Asli Kurucu İktidarın Sınırlılığı Tezi: Hukukun Sürekliliği 164
a. Genel Olarak 164
b. Asli Kurucu İktidarın Sürekliliği ve Sınırlılığı 166
3. Değerlendirme 167
B. Asli Kurucu İktidarın Eylemsel Sınırları 169
1. İç Dinamikler 169
2. Dış Dinamikler: Uluslararası Kuruluşların Kurucu İktidar Üzerindeki Etkisi 169
C. Yeni Anayasanın Ortaya Çıktığı Durumlar 172
1. Yeni Bir Devletin Kurulması 173
2. Mevcut Devletin Anayasal Düzeninin Şiddet Yoluyla Ortadan Kalkması ya da Egemenliğin Kaybedilmesi 173
3. Mevcut Anayasal Düzenin Devamında 177
III. YENİ ANAYASA YAPIM YÖNTEMLERİ: KURUCU İKTİDARIN SOMUTLAŞMASI 180
A. Otoriter Yöntemler (Antidemokratik/Monokratik/Otokratik Yöntemler) 182
1. Ferman Yöntemi (charte octroyée) 183
2. Misak/Pakt (charte négociée) Yöntemi 184
B. Demokratik Anayasa Yapımı Yöntemleri 185
1. Halkın Doğrudan Anayasa Yapımı (Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 187
2. Kurucu Referandum Yöntemi (Yarı Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 187
a. Genel Olarak 187
b. Olağan Parlamentolara Kuruculuk İşlevi Verme 191
aa. 1946 Tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası Yapımı 193
bb. 1958 Tarihli V. Cumhuriyet Anayasası 195
cc. Şili Anayasası’nın Yenilenmesi Süreci 196
3. Konvansiyon Yöntemi (Kurucu Meclis/Temsili Demokrasi Yöntemi) 197
C. Karma Yol: Plebisiter Kuruculuk (Kurucu Plebisit Yolu): Demokratik Anayasa Yapımının Bozulmuş Hâli 198
1. Yöntemin Tanımı ve Tarihçesi 198
2. Kurucu Referandumdan Farklılık 200
IV. ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ: “KURULU İKTİDAR” (Pouvoir constitué, pouvoir institué) 201
A. Tanım ve Kurucu İktidardan Farklılıkları 201
B. Kurulu İktidarın Sınırlılığının Meşruiyeti 204
C. Kurulu İktidarın Sahibi 205
D. Genel Olarak Anayasaların Değiştirilmesi Usulleri 207
E. Anayasaların Değiştirilmesinde İzlenen Süreçler 210
1. Öneri/Teklif Süreci (l’initiative) 210
2. Metnin Görüşülmesi ve Karara Bağlanması (Discussion/décision) 211
a. Birden Fazla Görüşme Esasına Bağlama 211
b. Nitelikli Çoğunluklara Tâbi Tutma 212
3. Onay (Ratification) 213
F. Anayasa Değiştirme Yetkisinin Sınırlamaları ve Bunların Pozitif Değeri 214
1. Genel Olarak Sınırlamalar 214
a. Konu Sınırlamaları (maddi sınırlamalar/ (limites matérielles) 215
b. Zamansal Sınırlamalar (limites temporelles) 217
c. Dönemsel (Konjonktürel) Sınırlamalar (limites circonstancielles) 218
2. Değişiklik Sınırlamalarına İlişkin Bazı Özel Durumlar 220
a. Değiştirme Usulünün Değiştirilebilir Olup Olmadığı 221
b. Değişiklik Yasağını Düzenleyen Maddenin Kendisinin Değiştirilebilir Olup Olmadığı 222
c. Değiştirme Yasağının Sadece Yasağı Düzenleyen Maddelerle Sınırlı Olup Olmadığı 226
3. Kurulu İktidara Getirilen Değiştirme Yasaklarının Hukuksal Değeri 228
a. Genel Olarak 228
b. Anayasa–Üstülük (supra–constitutionnalité) Tezi 231
aa. Anayasa–Üstülük Kavramı 231
bb. Pozitif Hukuk Kimliği Kazandırılmış Doğal Hukuk Normları (!) 234
c. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi ve Anayasa–Üstü Normlar 235
d. Anayasa–Üstülük Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler 242
G. Anayasayı Değiştirme Yasaklarına İlişkin Genel Değerlendirme 243
Üçüncü Bölüm
KURUMSALLAŞMIŞ İKTİDAR OLARAK DEVLET
Birinci Kısım
DEVLETİN OLUŞUMU VE TİPOLOJİSİ
I. DEVLET KAVRAMI 247
A. Kavramın Kökeni Üzerine 247
B. Modern Devletin Ortaya Çıkışı 249
1. Feodaliteden Kurumsal Kimliğe (Modern Devlete) 249
2. Modern Devletin İki Aşaması: Kral–Devletten Ulus–Devlete 252
C. Hukuk Açısından Devletin Anlamı ve Çerçevesi 254
II. DEVLETİN KÖKENİ ÜZERİNE ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR 255
A. Devlete İlişkin Tarihsel ve Sosyolojik Yaklaşımlar 257
1. Devlet Patriyarkal Ailelerin Birleşmesinin Ürünüdür 257
2. Devlet Kuvvet ve Mücadelenin Ürünüdür 257
3. Devlet Sınıf Çatışmalarının Ürünüdür 257
B. Devlete İlişkin “Varsayımsal” Yaklaşımlar 258
1. Devletin İlâhî İradenin Ürünü Olduğu Yönündeki Yaklaşımlar 258
2. Devlet Yapay Bir Kurum Olmayıp Biyolojik Bir Varlıktır 258
3. Devlet İrâdî Bir İşlemin Ürünüdür: Sosyal Sözleşme Teorileri 259
a. Thomas Hobbes 259
b. John Locke 260
c. Jean–Jacques Rousseau 260
4. Devlet, Toplumsal Gelişmelerin Ürünüdür: Doğal Gelişim Teorisi 261
III. DEVLETİN KURUCU UNSURLARI 261
A. Ülke Unsuru (Fiziksel–Maddi Unsur, Coğrafi Unsur) 262
1. Kara Ülkesi 264
2. Hava Ülkesi 265
3. Deniz Ülkesi 266
B. Topluluk Unsuru (Sosyal–Beşerî Unsur) 267
1. Topluluk Kavramı 267
a. Milletin Devleti Ortaya Çıkartması 268
b. Devletin Milleti Ortaya Çıkartması 268
2. Topluluk Unsurunu Açıklayıcı Teoriler 268
a. Nesnel (Objektif) Millet Görüşü 269
b. Öznel (Sübjektif) Millet Yaklaşımı 270
3. Değerlendirme 270
C. Siyasal–Hukuksal Unsur: Egemenlik/Devlet Gücü, Siyasal İktidar, Kamu Gücü (puissance publique, souveranité, pouvoir politique) 277
1. Egemenlik Kavramı 278
2. Egemenliğin Belirgin Yanları 280
a. Tekel Güç Oluşu (un pouvoir monopole) 281
b. Meşru Güç Oluşu (un pouvoir légitime) 281
c. Kurumsallaşmış Bir Güç Oluşu (un pouvoir institutionnalisé) 282
d. Hukuksal Bir Güç Oluşu (un pouvoir de droit) 283
e. Asli Bir Güç Oluşu (un pouvoir orijinaire) 283
f. Mutlak Güç Oluşu (un pouvoir absolu) 284
g. Bölünmez, Devredilemez ve Paylaşılamaz Güç Oluşu (pouvoir indivisible et inaliénable) 284
3. Egemenliğin Geçerli Olduğu Alan 285
4. Egemenliğin Kaynağı (Kökeni) Sorunu 287
a. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılışı: Teokratik Egemenlik Anlayışı 287
aa. Tabiatüstü İlahi Egemenlik Görüşü (théorie du droit divin surnatural) 287
bb. Providansiyel (Aşkın) İlahi Egemenlik Görüşü (théorie du droit divin providentiel) 288
cc. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılmasının Sebep ve Sonucu 288
b. Beşerî Egemenlik Anlayışı 289
aa. Halk Egemenliği Teorisi (la théori de la souveraineté populaire) 289
bb. Millet Egemenliği Teorisi (la théorie de la souveraineté nationale) 290
5. İki Egemenlik Anlayışının Doğurduğu Sonuçlar: Demokrasinin Gelişimine Katkıları 292
a. Demokrasi Anlayışı: Temsili Demokrasi–Doğrudan Demokrasi 292
b. Emredici Vekâlet–Temsili Vekâlet 292
c. Seçme İşleminin (İradesinin) Niteliği 293
d. Genel Oy–Sınırlı Oy 293
e. Karşılaştırmalı Tablo Eşliğinde Topluca Sunumu 293
6. Egemenliğin ve Egemenlik Teorilerinin Metamorfozu 294
a. Klasik Egemenlik Kavramında Dönüşüm 294
aa. Egemenliğin Hukuk Yoluyla Sınırlandırılması 295
bb. Egemenliğin Uluslararası Sistemle Sınırlandırılması 296
b. Halk Egemenliği ve Ulus Egemenliği Teorilerinin Günümüzdeki Anlamı 296
D. Tanınma İşleminin Devletlerin Varlığı Üzerindeki Etkisi ve Sonuçları 297
E. Devletin Tüzel Kişiliği ve Sonuçları 298
1. Devletin Tüzel Kişiliğe Sahip Olması 298
2. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Hukuksal Sonuçları 300
İkinci Kısım
DEVLETİN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN DEVLETLER: CUMHURİYETLER VE MONARŞİLER 302
A. Devlet Şekli Olarak Monarşiler 303
1. İktidara Geliş Yöntemine Göre 303
a. Irsî Monarşiler (monarchie héréditaire) 303
b. Seçimli Monarşiler (monarchie elective) 304
2. İktidarın Sınır ve Çerçevesine Göre Monarşiler 305
a. Mutlak Monarşiler (monarchie absolue): “Devlet Benim” 305
b. Meşruti Monarşiler (anayasal monarşiler, monarchie constitutionnelle): “Devlet Olsam da Her Şeyi Yapamam” 307
B. Devlet Şekli Olarak Cumhuriyet 308
1. Tanım ve Çerçeve 308
a. Dar Anlamda Cumhuriyet 308
b. Geniş Anlamda Cumhuriyet 309
2. Cumhuriyet ve Monarşi ile Demokrasi Arasındaki İlişki 309
II. TEŞKİLAT YAPILARI BAKIMINDAN DEVLETLER (Structure de l’État/organisation interne de l’État) 311
A. Üniter Devletler (Tek yapılı, Tekçi, Basit, État simple, État unitaire) 312
1. Tanım ve Çerçeve 312
2. Üniter Devletlerde İdarî Anlamda Bazı Yetkilerin Dağıtılması ve Paylaşılması 314
a. Yetki Genişliği (déconcentration) 315
b. Merkezi Yönetimden Hizmet Devri (décentralisation) 316
c. İdarî Özerklik ve Üniter Yapı 317
3. Üniter Devletin Belirgin Özellikleri 319
B. Bölgeli Devlet: Siyasal Bölgeli Devlet (Kısmî Siyasal Otonomi) 319
1. Tanım ve Çerçeve 319
2. Terminoloji Sorunu ve Üniter Devletten Sapmalar 320
3. Bölgeli Devletlerin Belirgin Özellikleri 323
4. Bölgeli Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 326
5. Uygulamadan Örnekler 326
a. İtalyan Modeli 326
b. İspanya Modeli 327
c. Diğer Örnekler ya da Girişimle 329
6. Değerlendirme 330
C. Devlet Birlikleri ve Birleşik Devletler (Mürekkep Devletler) 331
1. Devlet Birlikleri 332
a. Kişisel Birlikler (Şahsi Birlik) 333
b. “Gerçek Birlikler” 334
c. Devletler Konfederasyonu (la confédérations d’États, staatenbund) 335
aa. Kuruluş ve Statüsü 335
bb. Karar Alma Süreci ve Kararlarının Etkisi 336
cc. Konfederal Örgütlenmelerin Uygulaması 338
2. Birleşik Devletler: Prototipi Olarak Federal Devlet 339
a. Tanım 339
b. Felsefe 343
c. Özellikler 345
aa. Siyasal İktidarın Birden Fazlalığı 346
bb. Federal Hukukun Üstünlüğü 347
cc. Çift Meclisli Yasama 347
dd. Federe Devletler ve Uluslararası İlişkiler 347
ee. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı 348
ff. Federal Devletlerle Federe Devletler Arasında Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümü 349
gg. Federal/Federe Vatandaşlık: İki Vatandaşlık İlkesi 350
hh. Federe Devletlerin Federal Yönetime Katılması 350
d. Federal Devletin Devletler Konfederasyonundan Farklılıkları 352
e. Federal Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 354
f. Federal Devletin Bölgeli Devletten Farklılıkları 354
g. Federal Devletin Kuruluş Biçimleri 355
h. İstisnaî Bir Federalizm Türü Olarak “Toplulukçu Federalizm” (Fédéralisme communautaire) 356
i. Avrupa Birliği’nin Niteliği Hakkında Çeşitli Tartışmalar 358
aa. Süreç ve Günümüzdeki Durumu 358
bb. Birliğin Devlet Olup Olmadığı: Devlet Tipolojisi Yönünden Analizi 359
III. EGEMENLİĞİN KAYNAĞI BAKIMINDAN (DİN–DEVLET İLİŞKİLERİ) DEVLET TİPOLOJİSİ 362
A. Laik Devletler 363
1. Tanım 363
2. Laik Devletin Belirgin Özellikleri 365
a. Din ve Devlet İlişkilerinin Kurumsal Ayrılığı İlkesi 365
b. Din Özgürlüğünün Güvencesi 366
3. Bazı Özel Durumların Tahlili 370
B. Teokratik Devletler 377
1. Saf (Mutlak) Teokrasiler 377
2. Anayasal Teokrasiler (théocratie constitutionnelle): Mutlak/Saf Teokrasinin Anayasallaşması 378
IV. SİYASAL YAPILARINA YA DA DEVLET–TOPLUM İLİŞKİLERİNE GÖRE DEVLETLER 380
A. Klasik Sınıflandırmalar 380
B. Modern Sınıflandırmalar 382
1. Totaliter Devletler 383
a. Totaliter Devletlerin Özellikleri 385
aa. Resmî Bir İdeolojinin Varlığı 386
bb. Kütlesel Bir Tek Partinin Varlığı 387
cc. Muhalefetin Yokluğu 387
dd. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Olmayışı 387
ee. Ekonominin Merkezden Planlanması: Piyasa Ekonomisine Kapalılık 387
ff. Korkutma ve Sindirme Sistemin Temel Aracıdır 388
gg. Gelişmiş Bir Asker ve Polis Ağının Varlığı 388
hh. Temel Hak ve Özgürlükler Resmî İdeolojiye Hizmet İçin Tanınmıştır 388
ii. Resmî Toplum–Sivil Toplum ya da Kamu–Özel Ayrımı Hemen Hemen Yoktur 388
b. Totaliter Devlet Modelleri 388
aa. Marksist–Leninist Totaliter Devletler 388
bb. Faşist Totaliter Devletler 392
2. Otoriter Devletler 395
3. Liberal Çoğulcu Demokratik Rejimler 396
4. Şematik Olarak Karşılaştırma 397
Dördüncü Bölüm
DEVLETİ SINIRLANDIRMA ARACI OLARAK GÜÇLER AYRILIĞI
I. GÜÇLER AYRILIĞI TEORİSİ VE DOĞURDUĞU SONUÇLAR 399
A. Anlam ve Önemi 399
1. Güçler Ayrılığının Anlamı 399
2. Güçler Ayrılığının Anayasacılık Bakımından Önemi 400
B. Güçler Ayrılığı Düşüncesinin Tarihsel Temelleri 401
1. Locke’da Güçler Ayrılığı Düşüncesi 402
2. Montesquieu’de Güçler Ayrılığı Düşüncesi 403
a. Genel Olarak 403
b. Teorinin Esası 404
C. Güçler Ayrılığı Öğretisinin Pratiği 405
D. Güçler Ayrılığı Anlayışının Günümüzde Geçerliliği 408
II. GÜÇLER AYRILIĞI İLKESİ VE UYGULAMASI 410
A. Güçler Ayrılığında Anlam Kayması ve Hükümet Sistemleri Üzerinde Etkisi 410
B. Güçler Ayrılığı İlkesi ve Hükümet Sistemlerini Sınıflandırmada Sorunlar 412
III. PARLAMENTER SİSTEMLER 415
A. Tanım 415
B. Parlamenter Sistemin Uygulama Biçimleri 416
1. Düalist (İkici) ya da Orleanist Parlamenterizm 416
2. Monist (Tekçi) Parlamenterizm (Klasik Parlamenter Rejim) 418
3. Çoğunlukçu Parlamenterizm (parlementerisme majoritaire) 419
C. Parlamenter Sistemlerin Belirgin Özellikleri 421
1. Güçlerin Denkliği ve İş Birliği 421
2. İki Yapılı–İkici Yürütme (Düalist Yürütme–bicéphalisme) 422
3. Devlet Başkanının Sorumsuzluğu 423
a. Siyasal Sorumsuzluk 424
b. Cezaî Sorumsuzluk 424
c. Hukuksal (Medenî) Sorumluluk 427
4. Bakanlar Kurulunun ve Bakanların Yasama Organı Önünde Siyasal Sorumluluğu 427
a. Siyasal Sorumluluk Kavramı 427
b. Yasama Organının Bilgi Edinme ve Denetim Araçları 429
aa. Soru (Parliamentary questioning) 429
bb. Genel Görüşme (General debate) 431
cc. Meclis Araştırması (Parliamentary inquiry) 431
dd. Gensoru (Censure motion) 432
ee. Meclis Soruşturması (parliamentary investigation) 433
5. Yürütmenin Yasamayı Fesih Yetkisi 435
a. Fesih Kurumunun Varlık Nedeni 437
b. Fesih Yetkisinin Sahibi 438
c. Fesih Kurumunun Genişlemesi 439
d. Fesih Türleri 441
aa. Yürütme Organının Feshi 441
bb. Kendi Kendini Fesih (öz fesih, auto–dissolution) 442
cc. Otomatik Fesih (kendiliğinden sonlanma, dissolution automatique) 443
dd. Karşılıklı Fesih 443
ee. Halkın Geri Çağırması ya da Kolektif Azil Yolu (recall) 444
D. Parlamenter Sistemin Aklileştirilmesi (Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem): Parlamenter Sisteme İşlerlik Kazandırma Eğilimi 444
1. Tanım 444
2. Parlamenter Sistemde Aklileştirme Teknikleri 448
a. Kurucu (Yapıcı) Güvensizlik Önergesi (Önce Kur Sonra Devir Yolu) 448
b. Güvensizlik Önergesinin Sayı ve Süre Yönünden Sınırlandırılması 449
c. Hükümetin Kurulmasının Kolay, Düşürülebilmesinin Zorlaştırılması 450
d. Fesih Yetkisinin Rasyonelleştirilmesi (Fesih Tehdidi Altında Güvenoyu) 451
e. Giyotin Usulü 451
f. Parlamentonun Etkin Çalışmasını Sağlamaya Yönelik Önlemler 452
3. Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Araçların Sisteme Katkısı 453
IV. “GÜÇLERİN SERT AYRILIĞI”: BAŞKANLIK SİSTEMİ 454
A. Genel Olarak Başkanlık Sistemi 455
B. Başkanlık Sisteminin Ayırt Edici Unsurları 456
1. Monist (Monocéphale) Yürütme (Tek Yapılı/Tek Başlı) 457
2. Organların Birbirinden Bağımsızlığı 458
a. Organların Göreve Gelişinde Bağımsızlık (Organik Sert Ayrılık) 458
b. Organların Görevlerinde Bağımsızlık (İşlevsel Sert Ayrılık) 459
c. Organların İlişkilerinde Bağımsızlık 460
C. Başkanlık Sisteminde Güçlerin Birbiriyle Yakınlaştırılması 462
1. Başkanın Veto Yetkisi 464
2. Üst Düzey Kamu Yöneticilerinin Atamalarında Yasama Onayı 466
3. Uluslararası Sözleşmelerin Onayı 467
4. Bütçe Yetkisi 467
D. Uygulamada Durum 469
1. ABD Sistemi ve Saf (Otantik) Başkanlık 469
2. Yasama Organı 470
3. Yürütme Organı 471
a. Başkan 471
aa. Seçim Usulü 471
bb. Görev ve Yetkileri 473
b. Başkan Yardımcısı 473
c. Başkanlık Kabinesi 475
d. Başkan ve Kongre (Yasama Organı) Arasındaki İlişkiler 475
aa. Başkanın Kongre Üzerinde Sahip Olduğu Araçlar 478
bb. Başkanın Tek Başına Kullandığı Düzenleme Aracı Olarak “Başkanlık Kararnameleri” ya da “Başkanlık Emirnameleri” (executive orders) 479
aaa. Genel Olarak “Başkanlık Kararnameleri” (Başkanlık Emirnameleri) 479
bbb. Başkanlık Kararnameleri ve Bildirilerinin Hukuki Statüsü ve Kapsamı 481
cc. Başkan Üzerinde Kongre Araçları 485
e. Başkanın Sorumluluğu 485
V. KARMA (MELEZ/HİBRİT) HÜKÜMET SİSTEMLERİ 487
A. Başkan Ağırlıklı Karma Sistemler (régimes à prépondérance présidentielle) 489
1. Yarı Başkanlık Sistemi 489
a. Genel Çerçeve 489
b. Sistemi İsimlendirmede Güçlükler 492
c. Yarı Başkanlık Sisteminin Belirgin Özellikleri 495
aa. Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesi 496
bb. Cumhurbaşkanının Nispeten “Önemli” Sayılabilecek Yetkilere Sahip Olması 497
cc. Hükümetin Parlamento Önünde Siyasal Sorumluluğu 499
d. Yarı Başkanlık Sisteminin Uygulaması 499
2. Başkancı Yapılar (Sistemler) 502
a. Saf Başkanlık Sisteminden Ayırma Zorunluluğu 502
b. Başkanlık Sisteminin Başka Ülkelerde Uygulamasında Karşılaşılan Güçlükler 504
c. Saf Başkanlıktan Sapmalar ve Başkanın Kontrolsüz Güce Dönüşebilme Riski 506
d. Başkancı Sistemlerde Parlamenterleşme Eğilimleri ve “Parlamenterleştirilmiş Başkanlıklar” ya da Rasyonelleştirilmiş Başkancı Model Kurgusu 507
B. Parlamento Ağırlıklı Karma Sistemler (les régimes à prépondérance parlementaire): Meclis Hükümeti Sistemi 510
1. Meclis Hükümeti Sistemini Sınıflandırma Sorunu 510
2. Meclis Hükümeti Sistemi (Konvansiyonel Sistem): Tanımı ve Tarihçesi 512
3. Özellikleri ve İşleyişi 513
a. Yasama ve Yürütme İşlevlerinin Yasama Organında Toplanması 514
b. Yürütme Organı Yasama Organından Bağımsız Bir Kimliğe Sahip Değildir 514
c. İşlevlerin Yerine Getirilmesi Meclis Tarafından Belirlenir 514
d. Yürütmenin Meclise Karşı Kullanabileceği Hukuksal Bir Aracı Yoktur 515
e. Meclisin Sürekliliği 515
f. Meclisin Üstünlüğü 515
4. Uygulamada Durum 516
a. İsviçre Sistemi ve Meclis Hükümeti Açısından Değerlendirilmesi 517
b. 1921 Teşkilat–ı Esâsîyesi (Anayasası) ve Meclis Hükümeti Sistemi 518
Beşinci Bölüm
EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMİ OLARAK DEMOKRASİ
I. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN KÖKENİ 521
A. Klasik Demokrasi ve Evrimi 521
B. Günümüzde Aldığı Anlam 524
II. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN BELİRLEYİCİ İLKELERİ 526
A. İktidarın Seçim Yoluyla Değiştirilebilir Oluşu: Düzenli Aralıklı Seçimler 527
B. Katılımcılık 528
C. Çoğunluk İlkesi: Çoğunluğun Yönetimi 529
D. Muhalefetin Varlığı 531
E. Siyasal Çoğulculuk 531
1. Genel Anlamda Çoğulculuk ve Demokrasi 531
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Çoğulculuk 533
F. Hak ve Özgürlüklerin Güvencesi 535
G. Azınlığa Saygı İlkesi 535
H. Güçler Ayrılığı 537
İ. Çok Partili Siyasal Yaşam: “Siyasal Rekabet”e Dayalılık 537
J. Hukukun Üstünlüğü 538
K. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik 539
III. EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMLERİ OLARAK DEMOKRASİ UYGULAMALARI 540
A. Doğrudan (Aracısız–Temsilsiz) Demokrasi 540
B. Temsili Demokrasi 543
1. Temsili Rejim Teorisi 543
2. Anlamı ve Geçirdiği Süreç 544
C. Yarı Doğrudan Demokrasi 546
1. Tanım ve Çerçevesi 546
2. Yarı Doğrudan Demokrasi Araçları 549
a. Halk Vetosu (Veto populaire) 550
aa. İsviçre’de Federal Düzeyde 551
bb. ABD’de Federe Devlet Düzeyinde 551
cc. İtalya’da 551
b. Halkın Kanun Girişimi (initiative de populaire) 552
c. Referandum 554
aa. Tanım 554
bb. Referandum– Plebisit Oylamaları Farklılığı 556
cc. Referandum Türleri 559
(1) Konularına Göre 560
(2) Uygulama Çevresine Göre 561
(3) Harekete Geçirilişinin Niteliğine Göre 562
(4) Harekete Geçiriliş Zamanına Göre 562
(5) Harekete Geçirene Göre 562
(6) Doğurduğu Sonuca Göre 563
dd. Referandum Sınırlamaları 563
d. Halkın Geri Çağırması (Révocation Populaire=Temsilcinin Azli=Recall) 565
aa. Bireysel Geri Çağırma (Bireysel Azil) 566
bb. Kolektif (Toplu) Geri Çağırma (aberrufungsrecht) 567
IV. EGEMENLİĞİN KULLANIMINA KATILIM ARACI OLARAK SEÇİMLER 567
A. Genel Oy İlkesi (Herkes için oy ilkesi) 568
1. Tanım ve Tarihçesi 568
2. Genel Oy Hakkına Getirilen Nesnel Sınırlamalar 571
a. Yaş 571
b. Yabancılar Yönünden 574
c. Asker Kişiler Yönünden 575
d. Mahkûmlar Yönünden 575
e. Diğer Kısıtlamalar 576
3. Genel Oy ve Demokrasi Kültürü İlişkisi 577
B. Eşit Oy İlkesi (Tek Birey–Tek Oy) 578
1. Sayısal Açıdan Oy Eşitsizliği (Çoğul oy/bindirmeli oy) 578
2. Değer Açısından Oy Eşitsizliği 579
3. Seçim Sisteminden Kaynaklanan Oy ve Temsil Eşitsizliği 580
C. Doğrudan Oy–Dolaylı Oy (suffrage direct–suffrage indirect) 580
D. Oyun Gizliliği İlkesi 582
E. Zorunlu Oy–Serbest Oy İlkesi (compulsory, mandatory voting/voluntary voting) 584
F. Dürüst Oy İlkesi (honnêteté du vote) 587
G. Bireysel Oy İlkesi (Vote personel) 588
H. Yargı Güvencesi Altında Seçim İlkesi 590
Altıncı Bölüm
EGEMENLİĞİN KURUMSAL İFADE ARAÇLARI OLARAK
SİYASAL PARTİLER VE SEÇİM SİSTEMLERİ
I. SİYASAL PARTİ KAVRAMI VE HUKUK ALANINA GİRMELERİ 593
A. Siyasal Parti Tanımı 593
1. Amaç unsuru 594
2. Örgütlü (Teşkilatlı) Sivil Topluluk Unsuru 595
3. Süreklilik Unsuru 596
B. Siyasal Partilerin Kısa Tarihçesi 597
II. SİYASAL PARTİLERİN İŞLEVLERİ 598
A. Toplum Çıkarlarını Birleştirmek İşlevi 599
B. İktidarı Kullanma, Denetleme ve Muhalefet İşlevi 600
C. Siyasal Kadroların Yetiştirilmesi İşlevi 601
D. “Siyasal Sosyalleştirme” (Political Socialisation) İşlevi 601
E. Halkla Yönetim Arasında İletişim Kanalı Görme İşlevi 602
III. SİYASAL PARTİLERİN HUKUKSAL NİTELİĞİ 602
IV. SİYASAL PARTİLERİN SINIFLANDIRILMASI 604
A. Yapıları Yönünden 605
1. Kadro Partileri 605
2. Kitle Partileri 606
B. İşlevleri Yönünden 606
1. Bireysel Temsil Partileri 606
2. Sosyal Bütünleşme Partileri 607
C. İdeolojik Türdeşlikleri Yönünden 608
1. Türdeş Partiler 608
2. Türdeş Olmayan Partiler 608
D. Disiplinleri Yönünden 608
1. Disiplinli Partiler 609
2. Serbest Partiler (Disiplinsiz Partiler) 609
V. PARTİ SİSTEMLERİ VE SONUÇLARI 610
A. Tek Partili Sistemler 612
1. “Hâkim Tek Parti Sistemi” 613
2. “Hegemonyacı Tek Partili Sistem” 613
B. İki Partili Sistemler 613
C. Çok Partili Sistemler 615
1. Katı (Agresif) Çok Partili Sistem (le multipartisme rigide) 615
2. Esnek (Ilımlı) Çok Partili Sistem (le multipartisme souple) 616
VI. SİYASAL PARTİLERİN KURULUŞ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 616
A. Kuruluşları 616
B. Partilere Devlet Yardımı 617
1. Devlet Tarafından Sağlanan İmkân, Yardım ve Kolaylıklar 619
a. Doğrudan Sağlanan Yardım ve Kolaylıklar 619
b. Dolaylı Yoldan Sağlanan Yardım ve Destekler 620
2. Yardım Almada Bazı Yasaklar ve Devlet Yardımından Yararlanma Esasları 620
C. Siyasal Partilerin Denetlenmesi 622
1. Gelir, Gider ve Seçim Harcamaları Yönünden (Mali Denetim) 622
2. Faaliyetleri Yönünden Denetim 624
3. Siyasal Partilere Uygulanacak Yaptırımlar 626
4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Siyasal Partilere Yaklaşımı 628
D. Parti İçi Demokrasi 631
1. Tanım ve Önemi 631
2. Parti İçi Demokrasiyi Sağlamada Hukukun Etkisi 632
VII. TEMSİLCİLERİN BELİRLENMESİ YÖNTEMİ OLARAK SEÇİM SİSTEMLERİ 634
A. Seçim Çevresi Kavramı ve Düzenlenmesi 635
1. Seçim Çevresi Kavramı ve Türleri 635
a. Ulusal Seçim Çevresi 636
b. Geniş Seçim Çevresi (Geniş Bölge) 636
c. Dar Seçim Çevresi (Dar Bölge) 636
2. Seçim Çevrelerinin Oluşturulması ve Eşit Temsiliyet İlkesi 637
a. Genel Olarak 637
b. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı 639
B. Seçim Çevresinden Çıkartılacak Milletvekili Sayısı ve Seçim Turlarına Göre Seçimler 640
C. Seçim Sistemleri 640
1. Çoğunluk Sistemi 641
a. Çoğunluğun Türüne Göre Çoğunluk Sistemi 641
aa. Salt Çoğunluk Sistemi 641
bb. Basit Çoğunluk Sistemi (Nispî Çoğunluk Sistemi) 642
b. Seçilecek Aday Sayısına Göre Çoğunluk Sistemi 642
aa. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (scrutin majoritaire uninominal) 642
bb. Listeli Çoğunluk Sistemi 644
2. Nispî Temsil Sistemi (Orantılı Temsil) 644
a. Tanım 644
b. Nispi Temsil Sisteminde Milletvekili Dağılımı 644
aa. Ulusal Sabit Seçim Sayısı 645
bb. Değişken Seçim Çevresi Sayısı 645
c. Artık Oyların Değerlendirilmesi Yöntemleri 645
aa. En Fazla Artık Oy Yöntemi (la méthode des plus forts restes) 646
bb. En Yüksek Ortalama Oy Yöntemi (la méthode de la plus forte moyenne) 646
cc. D’Hondt Sistemi 647
dd. Sainte–Laguë Sistemi (Tek sayı sistemi) 648
ee. Milli Bakiye (Artık) Sistemi (La méthode des restes sur le plan national) 649
3. Karma (Hibrit/Melez) Seçim Sistemleri 650
a. Karma Sistem Arayışları ve Uygulamaları 650
b. Karma Sistem Örnekleri 652
4. Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerin Seçim Sistemleri 654
D. Seçim Sisteminin Siyasal Partiler ve Siyasal Rejim Üzerindeki Etkileri 655
1. Çoğunluk Sistemine İlişkin Değerlendirme 655
a. Genel Olarak 655
b. Seçim Adaletsizlikleri ve “Küp Kanunu” Formülü 656
c. Seçim Adaletsizlikleri ve Karşılaştırmalı Somut Örnekler 657
d. Tek Turlu, Tek İsimli Çoğunluk Sistemi ve Siyasal Sonuçları (İngiliz Sistemi) 658
e. İki Turlu Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (Fransız Sistemi) 659
f. Çoğunluk Sistemi Her Zaman Parlamentoda Çoğunluğun Garantisi Değildir 660
2. Nispî Temsil Sisteminin Değerlendirilmesi 660
3. Seçim Sisteminin Doğurduğu Sonuçların Çeşitli İhtimallere Göre Toplu Olarak Açıklanması 662
4. Genel Değerlendirme 664
VIII. SEÇİM BARAJLARI 667
A. Kavram ve Amaç 667
B. Seçim Barajı Türleri 668
1. Seçim Çevresi Barajı 668
2. Ülke Barajı 669
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Seçim Barajlarına Yaklaşımı 671
Yedinci Bölüm
DEVLETİN TEMEL ORGANLARI
I. YASAMA ORGANI 673
A. Yasama Organının Oluşumu 673
1. Genel Olarak Meclislerin Sayısı 674
2. Çift Meclislilik 674
a. Tarihçe ve Günümüzde Durum 674
b. Çift Meclisli Yasama Organlarının Oluşumu ve Yetki Paylaşımı 676
3. Tek Meclislilik/Çift Meclislilik Üzerinde Tartışmalar 677
a. İkinci Meclislerin Aleyhine Görüşler 677
b. İkinci Meclislerin Lehine Görüşler 678
c. Değerlendirme ve Sonuç 680
B. Yasama Organının Çalışma Esasları 681
1. İçtüzük Kuralları (Réglement d’assemblée, Règlement intérieur de parlement) 681
a. İçtüzük Kurallarının Önemi 681
b. İçtüzük Kurallarının Düzenleme Alanı ve Yetki 682
2. Parlamentoların Toplanma Dönemleri ve Bazı Kavramlar 685
3. Yasama Organının Görüşme ve Oylamalarına İlişkin Temel Kavramlar 685
a. Öncelikle ve İvedilikle Görüşme 685
b. Toplanma ve Karar Yeter Sayısı 686
c. Oylama Yöntemleri 688
C. Yasama İşlevi ve Nitelikleri 689
1. Yasama İşlevi Olarak Kanun 689
2. Yasama İşlevinin Ayırt Edici Özellikleri 691
a. Genellik İlkesi 692
b. Asli Düzenleme Yetkisi Oluşu 695
c. Devredilemezlik İlkesi 698
D. Yasama Üyeliğinin Niteliği 699
1. Temsili Vekâlet (mandat représentatif) İlkesi ve Sonuçları 700
a. Azil Yasağı 700
b. Millî Temsil İlkesi 701
2. Emredici/Azledici Vekâlet (mandat impératif) ve Sonuçları 703
E. Parlamenter Bağışıklıklar (Les immunités parlementaires) 704
1. Kavram ve İçerik 704
2. Yasama Bağışıklığı Türleri 706
a. Yasama Sorumsuzluğu (l’irresponsabilité parlementaire) 706
aa. Tanım ve Çerçevesi 706
bb. Sonuçları 707
cc. Sorumsuzluk ve Parlamento Disiplin Hukuku 709
b. Yasama Dokunulmazlığı (l’inviolabilité parlementaire) 710
aa. Tanım ve Çerçevesi 710
bb. Özellikleri 711
II. YÜRÜTME ORGANI 713
A. Yürütmenin Geleneksel İşlevleri 715
1. Kanunların Uygulanması 715
2. İç ve Dış Güvenliğin Sağlanması 715
3. Yürütmenin Düzenlemelerde Bulunması 716
4. Ülke Genel Siyasetinin Tespiti ve Uygulanması 718
B. Yürütme Organının Görevlerinin Genişlemesi ve Giderek Güçlenmesi 718
1. Yürütme Organının Görev Alanının Genişlemesinin Nedenleri 718
2. Yürütme Organının Ön Plana Çıkmasının Sonuçları 719
a. Yasama İşlevine Yürütmenin Giderek Karışması 720
b. Yürütmeye Yasama Yetkilerinin Devri (délégation) 720
c. Yürütmeye Özerk Düzenleme Yetkisi Tanınması 720
d. Ulusal Siyasetin Direksiyonunun Yürütmeye Geçmesi 721
C. Yürütme Organının Yapısı 722
III. YARGI 723
A. Kavram 723
1. Yargının Maddi Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 724
2. Yargının Şekli Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 724
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Yargı Kavramı 725
4. Değerlendirme 726
B. Çoğulcu Demokrasilerde Yargının Yeri ve Temel İlkeler 728
1. Doğal Yargı İlkesi (Doğal Hâkim/Doğal Mahkeme İlkesi) 728
2. Yargı Bağımsızlığı 730
a. Anlamı 730
b. Önemi 732
c. Yargı Bağımsızlığının Ön Şartı Olarak Kurumsal Bağımsızlık 734
aa. Yasama Organına Karşı Kurumsal Bağımsızlık 735
bb. Basına Karşı Bağımsızlık (Dördüncü Güce Karşı) 736
cc. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık 736
dd. Taraflara Karşı Bağımsızlık 737
ee. Yargının Bizâtihi Kendisine Karşı Bağımsızlık 738
d. Yargı Bağımsızlığının Kurucu Unsurları 738
aa. Hâkimlik Güvencesi 738
aaa. Görevinden Alınamama (Azil Yasağı) 739
bbb. Re’sen Emekli Edilememe 740
ccc. Maaş ve Ödeneklerden Yoksun Bırakılamama 740
ddd. Rızası Dışında Başka Bir Yargısal ya da İdari Göreve Getirilememesi 740
eee. Görev Yeri Değişikliği (Coğrafi Güvence) 741
bb. Yargıya Müdahale Suçu 741
cc. Atama ve Özlük İşlemlerinin Bağımsız Kurullara Bırakılması 741
3. Yargının Tarafsızlığı ve Bağımsızlıkla İlişkisi 742
4. AİHM İçtihatları Işığında Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı 745
a. Yargı Yerinin ve Yargı Görevini Yerine Getiren Kişilerin Niteliği 745
b. Hâkimlerin Göreve Gelmeleri ve Bağımsızlıkları Üzerinde Etkisi 745
c. Dış Baskılara Karşı Korunması ve Güvencesi 746
C. Yargısal Kurullar 748
1. Bağımsız ve Tarafsız Yargı İçin Yargısal Kurullar Oluşturma Gereği 748
2. Yargısal Kurulların Oluşumu 749
a. Kooptasyon Modeli (Korporatif Model) 749
b. Karma Nitelikte Yapılanma Modeli 749
D. Yargının Denetimi ve Sorumluluğu 751
1. Cezaî Sorumluluk 753
2. Tazminat Sorumluluğu 754
3. Meslekî Sorumluluk 755
Sekizinci Bölüm
SİYASAL İKTİDARIN SINIRLANMASI ARACI OLARAK
ANAYASALLIK DENETİMİ
I. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ KAVRAMI 757
A. Anayasal Üstünlüğün Gerekçeleri ve Temelleri 758
1. Maddi Temeli: Devletin Kurucu İşlemi Olma 758
2. Organik Temel: Kurucu İradenin Eseri Olma 759
3. Demokratik Temeli: Anayasanın Sosyal Sözleşme Niteliği Taşıması 759
4. Biçimsel Temel: Yapılış ve Değiştirilişinin Diğer Kurallardan Farklı Esaslara Bağlanması 760
B. Anayasanın Üstünlüğünün İki Anlamı 760
1. Esasa İlişkin Üstünlük/Maddi Üstünlük (suprématie matérielle) 760
2. Şekle İlişkin Üstünlük (suprématie formelle) 761
II. ANAYASAL ÜSTÜNLÜĞÜN KURUMSAL GÜVENCESİ OLARAK ANAYASALLIK DENETİMİ 762
A. Genel Olarak 762
1. Geniş Anlamda Anayasallık Denetimi 763
2. Dar Açıdan Anayasallık Denetimi 763
B. Parlamentonun Üstünlüğünden Anayasanın Üstünlüğüne 763
1. Parlamentonun Üstünlüğü: Genel İrade Efsanesi 763
2. Genel İradenin Sarsılması: Anayasanın Üstünlüğü 765
C. Yapan Organa Göre Anayasallık Denetimi Türleri 766
1. Siyasal Organlar Eliyle Anayasallık Denetimi 766
a. Tanım 766
b. Siyasal Denetim Yoluna Yöneltilen Eleştiriler 768
2. Yargısal Denetim (Anayasa Yargısı/Anayasal Yargı) 770
III. ANAYASAYA UYGUNLUĞUN YARGISAL DENETİMİ (ANAYASA YARGISI) 773
A. Anayasa Yargısının Meşruiyeti Sorunsalı 773
B. Anayasa Yargısına Yöneltilmiş Eleştiriler ve Meşruiyet İnşâsı Arayışları 775
1. Halk İradesinin Yasama İradesiyle Özdeşleştirilemeyeceği 776
2. Seçilmiş Olmanın Tek Başına Demokrasinin Meşruiyet Ölçüsü Olmayışı 777
3. Son Sözün Yine Seçilmişlere Ait Olduğu 778
4. Kararlarının Yasama Yetkisinin Kullanımı Olmadığı 779
5. Anayasa Yargısının da Kaynağını Anayasadan Alan Bir Yargı Yetkisi Olduğu 781
C. Anayasa Yargısının Yükselişi 781
IV. ANAYASA YARGISINDA DENETİM MODELLERİ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 783
A. Denetim Modeline Göre Anayasa Yargısı 784
1. Amerikan Modeli (Decentralized Judicial Review) 785
a. Ortaya Çıkışı 785
b. Marbury/Madison Davası ve (Amerikan) Anayasa Yargısı Bakımından Önemi 787
c. Sistemin (Modelin) Belirgin Özellikleri 788
aa. Yaygınlaştırılmış Anayasa Yargısı Modelidir (un contrôle décentralisé) 789
bb. Somut Olay Denetimine Dayanır (voi d’exception/contrôle concret) 790
cc. Denetim Ancak Düzeltici/Bastırıcı (contrôle à posteriori) Olabilir 790
dd. Verilen Kararlar Somut Olay ve Taraflarıyla Sınırlıdır (un contrôle aux effets relatifs) 791
ee. Denetimin Kapsamı ve Kararların Yerine Getirilmesi 792
d. Modelin Uygulama Çevresi 793
2. Avrupa Modeli (centralized judicial review) 794
a. Modelin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 795
b. Modelin Temel Özellikleri 797
aa. Merkezileşmiş, “Özel Yetkili Anayasa Yargısı” Esasına Dayanır 797
bb. Hem Soyut Hem Somut Denetime Elverişlidir 798
cc. Hem Önleyici Hem Düzeltici Sisteme Uygun Modeldir 799
dd. Mahkeme Kararları Mutlak Otoriteye Sahiptir 799
3. Her İki Modelin Tablo Eşliğinde Karşılaştırılması 799
4. Anayasallık Denetimi Modellerinin Dünya Genelinde Dağılımı 800
B. Zaman Bakımından Anayasa Yargısı 800
1. Önleyici Denetim (côntrole préventif, controle préalable, ex ante, a priori) 800
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 800
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 802
2. Düzeltici (Bastırıcı) Denetim (contrôle répressif, ex post, a posteriori denetim) 804
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 804
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 804
3. Önleyici ve Düzeltici Denetimin Çeşitli Açılardan Karşılaştırılması 806
4. Değerlendirme ve Tablo Eşliğinde Uygulama Örnekleri 807
C. Anayasal Dava Türleri (Başvuru Yolları) (le mode de contrôle) 807
1. İptal Yolu (côntrole par voie d’action, soyut norm denetimi, dava yolu) 808
2. Somut Norm Denetimi (côntrole par voie d’exception, constitutional review, def’i yoluyla denetim, itiraz yolu) 810
3. Kişisel (Bireysel) Başvuru Yolu (“individual application”, “recours individuel”, “requête individuelle”) 812
V. ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI VE ALANI 815
A. Denetim Kapsamı 815
1. Şekil Açısından Denetim 816
2. Esas (Öz) Açısından Denetim 816
B. Denetim Alanı (Denetime Tâbi İşlemler) 816
1. Kanunlar (Her ülkede) 816
2. Yasama İçtüzükleri ve Diğer Düzenleyici İşlemler 818
3. Uluslararası Sözleşmeler 818
4. Referandumlar 819
5. Anayasa Değişiklikleri 819
a. Şekil Bakımından Denetim 820
b. Anayasa Değişikliklerinin İçerikleri (Esas) Yönünden Denetimi ve Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 820
aa. Esas Denetiminin Anlamı ve İçeriği 820
bb. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 823
VI. MAHKEMELERİN KOMPOZİSYONU (OLUŞUMU) ÜZERİNE 826
A. Mahkeme Üyelerinin Belirlenmesi Yöntemi 826
B. Üyelerin Göreve Getirilişi, Bağımsızlık ve Tarafsızlıkları 827
C. Üyelik Şartları ve Görev Süresi 829
D. AB Ülkelerinde Mahkemenin Oluşumu, Üye Sayısı ve Görev Süreleri 830
VII. MAHKEMELERİN GÖREV ALANLARI: BELLİ BAŞLI İŞLEVLERİ ÜZERİNE 831
A. Hak ve Özgürlükleri Koruma, Hukuk Devletini Güçlendirme İşlevi 832
B. Yetki Dağılımından Doğan Uyuşmazlıkları Çözme 835
1. Devlet Bileşenleri Arasında Yetki Dağılımından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar 835
2. Devlet Organları Arasında Çıkan Yetki Uyuşmazlıkları 835
C. Ulusal Düzeyde Seçim ve Referanduma İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü 836
D. Siyasal Partilerin Kapatılmaları ve Malî Denetimleri 836
E. Görüş Sunma Yetkisi (compétance consultative, advisory opinion) 837
VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNDE ÖLÇÜ (REFERANS) NORMLAR 840
IX. MAHKEME KARARLARININ ETKİSİ VE SONUÇLARI 843
A. Genel Olarak Yargısal Karar Alma Modelleri ve Mahkemenin Karar Türleri 843
1. Yargısal Karar Alma Modelleri 844
a. Klasik Yaklaşım 844
b. Şekilci Yaklaşım (Formalist yaklaşım) 844
c. Davranışçı Yaklaşım 844
d. Yeni Kurumsalcı Yaklaşım 845
2. Anayasa Yargısında Karar Türleri 845
a. Yokluk Kararları (inexistence) 846
b. İptal Kararları (Nullite) 847
c. Ret Kararları (Anayasaya uygunluk kararları) 848
d. “Şartlı (Rezervli) Ret”: Ret–İptal Arası Kararlar (les décisions intermédiaires) 848
aa. Kavramın Anlamı 848
bb. Şartlı Ret Kararlarına Başvuru Nedeni 849
cc. Uygulamada Durum 851
e. Çağrı Kararları 853
B. Kararların Etkisi 856
1. Kararların Bağlayıcılığı 856
2. Kararların Yürürlüğe Girmesini Erteleme 858
3. Kararların Kişiler Bakımından Etkisi 859
4. Kararların Zaman Bakımından Etkisi 859
X. ANAYASA YARGISINDA GEÇİCİ ÖNLEMLER 860
A. Geçici Önlemler Kurumuna Gereksinim ve Kurumun Amacı 860
B. Bazı Ülkelerde Uygulama Örnekleri 862
1. ABD Uygulaması 862
2. Belçika Uygulaması 864
3. Almanya Uygulaması 865
4. Türkiye Uygulaması 865
EKLER 867
Seçilmiş Kaynakça 869
Kavram Dizini 903 |
Bilgisayar, Teknoloji Kitapları 
