İÇİNDEKİLER
İçindekiler
8. Baskıya Önsöz 8
GİRİŞ 19
Sıfırıncı Bölüm
BİLİMİN FELSEFİ TEMELLERİ
BİLİMİN FELSEFİ TEMELLERİ 29
Birinci Bölüm
BİLİM VE BİLİMSEL YÖNTEM
I. BİLİMSEL YAKLAŞIM 47
A. Bilgi, Bilgi Kaynakları ve Bilgiye Ulaşma Yolları 47
1. Bilgi Kaynakları 47
2. Bilgiye Ulaşma Yolları 50
B. Bilim Nedir? 51
1. Tanım 51
2. Bilimin Dayandığı Sayıltılar 52
3. Bilimin Ölçütleri 57
4. Bilimin Çalışma Amaçları 58
C. Bilim Alanlarının Sınıflandırılması 60
D. Bilimsel Yöntem 61
1. Bilimsel Yöntemin Kavramsal Yanı 63
a. Kuram 63
b. Kavramlar ve Kavramların Tanımlanması 64
c. İşevuruk Tanım (Operational Definition) 66
2. Bilimsel Yöntemin Görgül Yanı 67
İkinci Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA MERAK EDİLENLER
I. İLİŞKİLER–FARKLAR VE NEDENSELLİK 69
A. Ölçümler ve Gruplar Arası Farklılıklar 71
B. Değişkenler Arasındaki İlişkiler 71
1. Karşılıklı İlişki 72
2. Nedensel İlişki 72
B. Olası Karıştırıcı Değişkenler (İkincil–Secondary– Tali Değişken) 78
1. Deneklerin Ardalanı (Proactive History) 78
2. Deney Sırasında İstenmeyen Etkilere Maruz Kalma (Retroactive History) 79
3. Olgunlaşma (Maturation) 79
4. Ölçülme (Measuring) 79
5. Denek Kaybı 80
6. Regresyon Etkisi 80
7. Ölçme Araç–Gereçlerinde Meydana Gelen Değişiklikler 80
8. Deneyci ve Denek Yanlılığı (Experimenter and Subject Bias) 80
9. Dış Ortamsal Karıştırıcılar 80
10. İç Ortamsal Karıştırıcılar 81
11. Karıştırıcı Değişkenlerin Ortak etkisi 81
C. Denetimleme (Controlling) Teknikleri 82
1. Ortamdan Uzaklaştırma (Elimination) 82
2. İstatistiksel Tekniklerden Yararlanma 82
a. Seçkisizleştirme (Randomization) 82
b. Kovaryans Analizi 82
c. Tabaka ve Küme Örnekleme 83
3. Dengeleme–Sabitleme–Eşitleme 83
a. Gruplar Oluşturulurken 83
b. İşlem Yapılırken 84
5. Körlemesine (Blind) Teknik 85
a. Tek Yönlü 85
b. Çift Yönlü 85
6. Denetim Grubu Kullanma 85
7. Sanal Uygulama (Placebo) Grubu Kullanma 86
Üçüncü Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMA
I. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARIN SINIFLANDIRILMASI 90
II. BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI 92
A. Araştırma Problemi 92
B. Araştırma Denenceleri ve/veya Soruları 96
C. Araştırma Yöntemi ve Araştırma Düzeneği Oluşturma 98
D. Kimler (Neler) Üzerinde Veri Toplanacağını Belirleme 98
E. Veri Toplama Yöntem, Teknikleri ile Araçlarını Belirleme ve Veri Toplama 99
F. Verileri Çözümleme 99
G. Yorum ve Genelleme Yapma 99
H. Araştırmanın Raporlaştırılması, Sunulması ve/veya Yayınlanması 100
III. DEĞİŞKENLER 100
A. Araştırmada Yer Alan Değişkenler 102
1. Bağımlı Değişkenler 102
2. Bağımsız Değişkenler 103
B. Ölçme ve İstatistikte Yer Alan Değişkenler 105
1. Sınıflama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler 105
2. Sıralama (“Sort” Değil, “Ordinal”) Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler 105
3. Eşit Aralıklı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler 106
4. Oranlı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler 107
Dördüncü Bölüm
“NİTEL”İN BİLİMSEL ARAŞTIRMADAKİ YERİ
1. “Nitel” İsimlendirmesi Doğru Görünmemektedir 112
2. Bugün Artık Geçerliği Kalmamış Arkaik Görüşleri ve Doğru Olmayan “Bilgileri” Bilime Atfederek Bir Temel Yaratma Çabası Görülmektedir 115
3. Bilimsel Yöntemde Kullanılan Terimler Olduğu Gibi Alınıp Farklı Anlamlarda Kullanılarak veya Bilimsel Yönteme İlişkin Yanlış–Eksik Bilgiler Verilerek Kafa Karıştırılmaya Çalışılmaktadır 123
4. “Nitel” Yöntem–Düzenek (Design) Sorunu… 124
5. “Güvenirlik–Geçerlik”… Aslında “Bilimsellik” Sorunu… 128
6. “Ölçme ile Pek Çok Kişi Hakkında Karar Veriliyor, Nitelciler Daha Az Kişiyle Görüştükleri İçin Daha Ayrıntılı Açıklama Yapıyorlar” Safsatası… 129
Beşinci Bölüm
ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ
I. DENEYSEL ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ 135
A. Deneysel Düzenekler 136
1. Klasik Deney Düzeneği 136
2. Yalnız Sontestli– Denetim Gruplu Deney Düzeneği 137
3. Dörtlü Solomon Deney Düzeneği 137
4. Çok Faktörlü Deney Düzenekleri 138
II. ‘İLİŞKİSEL’ (‘KORELASYONEL’) ARAŞTIRMA DÜZENEKLERİ 142
A. Tek Grup Öntest–Sontestli Düzenek 143
B. Karşılaştırma Gruplu Düzenekler 144
1. Yalnız Son Testli Karşılaştırma Gruplu Düzenek 144
2. Öntest– Son Testli Karşılaştırma Gruplu Düzenek 144
C. Farklı Grupların Bir Bağımlı Değişken Açısından Karşılaştırılması 145
D. Tek Grubun Birden Çok Değişkenler Arası İlişkisinin İncelenmesi 145
E. Zaman Dizisi Düzenekleri 145
1. Tek Grup Zaman Dizisi Düzeneği 145
2. Karşılaştırma Gruplu Zaman Dizisi Düzeneği 147
III. BETİMSEL ÇALIŞMALAR 147
IV. ÖZEL DURUM ARAŞTIRMA TÜRLERİ 148
A. Tek Denekli Araştırmalar 149
1. Vaka–Olgu Çalışması 149
2. Temel Çalışmalara Yönelik Tek Denekli Araştırmalar 149
B. Geriye Dönük Çalışmalar (Retrospective Studies) 149
1. Arşiv ve Fiziksel İzler Çalışmaları 149
2. Gözden Geçirme Çalışmaları 150
a. Metaanalitik Çalışmalar (İstatistiksel Bakış) 150
b. Derleme (Alanyazın Tarama) Çalışmaları (Kuramsal Bakış) 150
C. Benzetim (simulation) Çalışmaları 150
D. Gelişimsel Araştırmalar 151
1. Enlemesine (Cross–Sectional) Kesitsel Çalışmalar 151
2. Boylamasına (Longitutinal) Çalışmalar 151
3. Ardışık (Sequential) Çalışmalar 152
Altıncı Bölüm
ÖRNEKLEME TEKNİKLERİ
I. ÖRNEKLEM OLUŞTURMA YOLLARI 157
A. Olasılığa Göre Sınıflama 158
1. Olasılığı Bilinen Örnekleme 159
a. Basit Seçkisiz Örnekleme (Simple Random Sampling) 159
b. Sistematik Örnekleme (Systematic Sampling) 160
c. Tabakalı Örnekleme (Stratified Sampling) 160
d. Küme Örnekleme (Cluster Sampling) 161
2. Olasılığı Bilinmeyen Örnekleme 162
a. Kolaylıkla Bulunabileni Örnekleme (Convenience Sampling) 163
b. Amaçlı Örnekleme (Purposive Sampling) 163
c. Kota Örnekleme (Quota Sampling) 163
d. Dilim Örnekleme (Chunk Sampling) 164
e. Rastlantısal (Gelişigüzel) Örnekleme (Accidental Sampling) 164
f. Kartopu Örnekleme (Snowball Sampling) 165
g. Karar Örnekleme (Judgement Sampling) 165
B. Evrenin Benzeşikliğine (Homojenliğine) Göre Sınıflama 165
C. Örnekleme Aşamasına Göre Sınıflama 166
II. ÖRNEKLEMDEKİ BİRİM SAYISINI BELİRLEME 166
A. Veriler Sürekli ve Ortalamalar İncelenecekse 168
1. Evrendeki Birey Sayısı (N) Bilinmiyorsa 168
2. Evrendeki Birey Sayısı (N) Biliniyorsa 168
B. Veriler Süreksiz ve Görünüş Sıklığı İncelenecekse 169
1. Evrendeki Birey Sayısı (N) Bilinmiyorsa 169
2. Evrendeki Birey Sayısı (N) Biliniyorsa 169
Yedinci Bölüm
VERİLERİN TOPLANMASI
I. BAZI TEMEL KAVRAMLAR 173
II. VERİ TOPLAMA YOLLARI 176
A. Gözlem 177
1. Ortamın Değişimlenmesine Göre 178
a. Doğal Gözlem 178
b. Denetimli Gözlem 178
2. Araştırmacının Katılımına Göre 178
a. Katılımlı Gözlem 178
b. Katılımsız Gözlem 179
3. Gözlemin Süresine Göre 179
B. Görüşme (Mülakat–Interview) 180
1. Görüşmenin Yapısı Bakımından 181
a. Yapılandırılmamış Görüşme 181
b. Yapılandırılmış Görüşme 181
c. Yarı Yapılandırılmış Görüşme 181
2. İletişim ve Kayıt Biçimi Bakımından 182
a. Sözel Görüşme 182
b. Yazılı Görüşme 182
3. Görüşme Yapılacak Birey Sayısı Açısından 183
a. Bireysel Görüşme 183
b. Grup Görüşmesi 183
C. Müdahalesiz Veri Toplama Yöntemleri 185
1. Arşivler 185
2. Fiziksel İzler 185
3. Çeşitli Kayıt Belgeleri 185
4. İnternetteki Arama Motorları ve Web Sayfaları 185
D. Özel Gereçler 185
E. Kağıt–Kalem Türü Araçlar 186
Sekizinci Bölüm
KAĞIT–KALEME DAYANAN VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
I. PSİKOLOJİK ÖLÇME ARAÇLARI 190
A. Tanım ve Sınıflama 190
B. Psikolojik Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Özellikler 195
1. Güvenirlik 195
a. Birden Çok Uygulamaya Dayanan Yöntemler 196
aa. Eşdeğer Formlar Yöntemi 196
ab. Test–Tekrar Test Yöntemi 196
b. Tek Uygulamaya Dayanan Yöntemler 196
ba. Yarıya Bölme Yöntemleri 196
bb. Madde Kovaryanslarına Dayanan Yöntemler 197
2. Geçerlik 197
a. Ölçme Geçerliği 197
aa. Kapsam Geçerliği 198
ab. Ölçüt–Bağıntılı (Ölçütle İlişkili) Geçerlik 198
ac. Yapı Geçerliği 199
b. Karar Geçerliği 199
ba. Sınıflama Geçerliği 200
bb. Sıralama Geçerliği 200
II. SORMACA (ANKET) 201
Dokuzuncu Bölüm
VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİ
I. VERİLERİN ÇÖZÜMLENMESİNİ BELİRLEYEN KOŞULLAR 210
II. VERİLERİ ÖZETLEME VE ANLAMLILAŞTIRMA 213
III. VERİLERİN TEMEL İKİ İSTATİSTİKSEL ÖLÇÜSÜ 214
A. Benzerlik Ölçüleri (Merkezi Eğilim/Yığılım–Vasat Ölçüleri) 214
1. Tepedeğer (Mod) 214
2. Ortanca (Median) 214
3. Aritmetik Ortalama 214
B. Farklılık Ölçüleri (Değişim/Dağılım Ölçüleri) 215
1. Ranj (Range) 215
2. Çeyrek Sapma (Semi Interquartile Range) 215
3. Standart Sapma (Standart Deviation) ve Varyans 215
IV. SAYBAĞ (KORELASYON) 217
V. REGRESYON 219
VI. ÖRNEKLEMDEN EVRENE GENELLEYEBİLME (VARDAMLI İSTATİSTİK): DENENCE TESTİ 220
VII. BAZI İSTATİSTİKSEL TESTLER 222
VIII. TESTİN GÜCÜ VE ETKİ BÜYÜKLÜĞÜ 230
Onuncu Bölüm
BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAZIMI,
YAYINLANMASI VE SUNULMASI
I. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAZILMASI 238
A. Görgül Bir Araştırma Makalesinin Yapısı 242
1. Başlık ve Başlıklama 242
2. Ana Bölüm ve Alt Bölümler 242
a. Giriş 242
b. Yöntem 243
c. Bulgular (Results) 244
d. Tartışma ve Yorum 245
e. Sonuç ve Öneriler 245
f. Kaynaklar (veya Kaynakça) 246
g. Ekler 246
B. Araştırma Önerisi Yazımı 247
C. Derleme (Gözden Geçirme) Yazıları 248
D. Ölçek Geliştirme Çalışmalarının Yazımı (Bir Yazım Önerisi) 248
E. Temel Çalışmaların Yazımı 249
II. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN YAYINLANMASI 252
III. BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN SUNULMASI 254
A. Bilimsel Kongreler 254
1. Sözel Bildiriler 254
2. Poster Bildiriler 254
3. İşlik Çalışmaları (Workshops) 254
4. Panel 254
5. Davetli Konuşma (Konferans) 255
B. Sempozyum 256
C. Kollokyum 256
D. Bienal 256
E. Seminer 256
Onbirinci Bölüm
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK
TÜRK PSİKOLOGLAR DERNEĞİ ETİK YÖNETMELİĞİ PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME VE ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ ETİK İLKELER 273
A. Psikolojik Değerlendirmeler ile İlgili Etik Kurallar 273
1. Değerlendirmenin Temelleri 273
2. Değerlendirmelerin Kullanımı 273
3. Danışanın Bilgilendirilmiş Onamının Alınması 273
4. Test Verilerinin Sunulması 274
5. Test Hazırlamak 274
6. Değerlendirme Sonuçlarının Yorumlanması 274
7. Niteliksiz/Yetkisiz Kişiler Tarafından Değerlendirme 274
8. Geçerliliğini Yitirmiş Testler ve Test Sonuçları 274
9. Test Puanlaması ve Yorumlama Hizmetleri 275
10. Değerlendirme Sonuçlarının Açıklanması 275
11. Test Güvenliğini Koruma 275
12. Eğitim Amaçlı Değerlendirmelerin Paylaşımı 275
13. Testlerin Uygunsuz Kullanımı 275
B. Araştırma ve Yayınlama ile İlgili Etik Kurallar 275
1. Kurumsal Onay 275
2. Araştırmalarda Bilgilendirilmiş Onam Almak 275
3. Film Çekimleri ve Kayıtlar İçin İzin Almak 276
4. Danışan, Öğrenci ya da Alt konumdaki Katılımcılar 276
5. Bilgilendirilmiş Onamın Gerekmediği Durumlar 276
6. Araştırma Katılımcılarını Teşvik Etmek 276
7. Araştırmada Yanıltma 276
8. Çalışmalar Hakkında Katılanları Bilgilendirmek 277
9. Araştırmadaki Hayvanların Kullanım ve Bakımı 277
10. Sonuçları Rapor Etme 278
11. Kaynak Hırsızlığı 278
12. Yayın Hakkı 278
13. Aynı Verilerden Birden Fazla Yayın Yapmak 278
14. Verilerin Paylaşımı 278
15. Yayınları Değerlendirenler 278
EK: 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 279
Kaynaklar 327
Sözlükçe 333
Kavramlar Dizini 339 |
Bilgisayar, Teknoloji Kitapları 
