İÇİNDEKİLER
İçindekiler
8. Basıya Önsöz 5
Yedinci Basıya Önsöz 7
Altıncı Basıya Önsöz 9
Beşinci Basıya Önsöz 11
Dördüncü Basıya Önsöz 13
Üçüncü Basıya Önsöz 15
İkinci Basıya Önsöz 17
Önsöz 19
Kısaltmalar 31
Giriş 35
BİRİNCİ BÖLÜM
AVRUPA KITASINDA AVRUPA BİRLİĞİ DIŞINDAKİ ULUSLARARASI ÖRGÜTLER
I. GÜVENLİK VE SAVUNMA AMAÇLI ÖRGÜTLER 40
A. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) 40
B. Batı Avrupa Birliği (BAB – Western European Union, WEU) 42
C. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT – OSCE) 43
1. Kuruluş Süreci 43
2. Kurumsallaşma ve AGİT’in Ortaya Çıkışı 44
3. Üyelik Yapısı ve Ortaklıklar 45
4. Kurumsal Yapı ve Karar Alma Süreci 45
5. Güncel İşlevi 46
II. İNSAN HAKLARINI KORUMAYA YÖNELİK BİR ÖRGÜT: AVRUPA KONSEYİ (COUNCIL OF EUROPE / CONSEIL DE L’EUROPE) 47
A. Kurumsal Yapı ve İşleyiş 47
B. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve AİHM 48
C. Genişleme 50
D. Güncel Zorluklar ve Avrupa Konseyi’nin Geleceği 51
E. Reform Süreci 51
III. EKONOMİK AMAÇLI ÖRGÜTLER 53
A. Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) 53
1. EFTA Konseyi (EFTA Council) 53
2. Alt Komiteler ve Uzman Grupları 54
3. Danışma Komitesi (Advisory Committee) 54
4. Parlamenterler Komitesi (Parliamentary Committee) 55
5. Sekretarya (EFTA Secretariat) 55
B. Avrupa Ekonomik Alanı (AEA – European Economic Area) 56
1. AEA’nın Temel İşlevi 56
2. Hukuki Temel ve Kapsam 56
3. AEA’nın Sınırlılıkları 57
4. Kurumsal Yapı – İki Sütun Modeli 57
a. Birinci Sütun: AEA Ortak Kurumları (Karma Yapı) 57
b. İkinci Sütun: AEA–EFTA Kurumları 57
C. Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (Organisation for Economic Co–operation and Development – OECD) 58
İKİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ VASITASIYLA BÜTÜNLEŞME
I. AVRUPA TOPLULUKLARINDAN AVRUPA BİRLİĞİ’NE GEÇİŞ 62
A. Avrupa Topluluklarının Ortaya Çıkışı 63
1. Paris Antlaşması: Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nun (AKÇT) Kurulması 63
2. Avrupa Savunma Topluluğu (AST) ve Avrupa Siyasi Topluluğu Kurma Yolundaki Başarısız Girişimler 65
3. Roma Antlaşmaları: Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nun (AAET/EURATOM) Kuruluşu 66
B. Avrupa Birliği’nin Kurulması 67
1. Birlik Yönünde Arayışlar: Fouchet Planları ve Siyasi Birlik Tasarıları 67
2. Avrupa Siyasi İş Birliği: Davignon Raporu ve Tindemans Raporu 68
3. Avrupa Tek Senedi: Avrupa Birliği’ne Doğru İlk Adım 69
4. Maastricht Antlaşması: Avrupa Birliği’nin Kurulması 71
a. Avrupa Birliği Antlaşması’nın (ABA) Getirdiği Temel Değişiklikler 71
b. Birinci Sütun Kapsamında Yapılan Önemli Değişiklikler 73
c. İkinci Sütun (Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası – ODGP) Kapsamında Yapılan Önemli Değişiklikler 75
d. Üçüncü Sütun (Adalet ve İçişlerinde İş Birliği – AİİP/ Justice et Affaires Intérieures –JAI) Kapsamında Yapılan Önemli Değişiklikler 77
C. Yeni Genişleme Sürecine Hazırlık: Amsterdam ve Nice Antlaşmaları 78
1. Amsterdam Antlaşması 78
a. Ortak Hükümler Kapsamında 79
b. Birinci Sütun (Topluluklar) Kapsamında 80
c. İkinci Sütun (Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası – ODGP) Kapsamında 80
d. Üçüncü Sütun (Adalet ve İçişlerinde İş Birliği – AİİP) Kapsamında 81
e. Yakın İş Birliği (Güçlendirilmiş İş Birliği) Kapsamında 82
2. Nice Antlaşması 83
D. Avrupa Birliği’nin Reformu: Lizbon Antlaşması 85
II. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN GENİŞLEMESİ 91
A. Avrupa Birliği’ne Üyelik Koşulları 91
B. Lizbon Antlaşması ve Üyelik Süreci 92
C. 6 Üyeli Topluluktan 28 Üyeli Birliğe Geçiş 93
1. İlk Genişleme: Altı Üyeden Dokuza 94
2. İkinci Genişleme: 9’dan 10 Üyeye 98
3. Üçüncü Genişleme: 10’dan 12 Üyeye 98
4. Dördüncü Genişleme: 12’den 15 Üyeye 99
5. Beşinci Genişleme: 15 Üyeden 27 Üyeye 99
6. Altıncı Genişleme: 27 Üyeden 28’e Yükselme 101
7. İzlanda’nın Adaylıktan Geri Çekilmesi 102
8. Genişleme Sürecinin Geleceği 102
II. AVRUPA BİRLİĞİ’NDEN ÇEKİLME (AYRILMA) 104
A. Avrupa Birliği’nden Çekilme (Ayrılma) Hakkı 105
B. Avrupa Birliği’nden Çekilme Hakkının İşletilmesi: Brexit Süreci 108
1. Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’nden Ayrılma Süreci (2016–2020) 108
2. Geçiş Dönemi ve Ticaret ve İşbirliği Anlaşması (2020–2021) 115
3. Brexit Sonrası Dönemde Uygulama Sorunları ve Güncel Durum (2021–2024) 119
IV. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN DAYANDIĞI TEMEL DEĞERLERİN KORUNMASI 122
A. Madde 7 Çerçevesinde Siyasi Koruma Mekanizması 123
1. Amsterdam Antlaşması ile Getirilen Temel Düzenleme 123
2. Nice Antlaşması ile Eklenen Önleyici Boyut 125
3. Lizbon Antlaşması Sonrası: Kurumsallaşma ve Uygulama Sınırları 126
a. Açık İhlal Riski Durumunda Siyasi Müdahale (ABA m. 7/I) 127
b. Ciddi ve Sürekli İhlallerde Yaptırıma Dönük Süreç (ABA m. 7/II–IV) 128
c. Siyasi Tıkanıklıklar ve Uygulama Güçlükleri: Macaristan ve Polonya Örnekleri 131
B. Hukuk Devleti Mekanizmaları: Önleyici ve Tamamlayıcı Yaklaşımlar 133
1. "Hukukun Üstünlüğü Çerçeve Mekanizması" (Rule of Law Framework) 133
2. 2020/2092 sayılı “Hukuk Devleti Koşulluluk Tüzüğü” (Rule of Law Conditionality Regulation) 135
3. Yıllık Hukuk Devleti Raporları 137
C. Yargısal Korunma (Denetim): Hukuk Devleti İlkesinin Somutlaştırılması 138
V. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN ÖZGÜLLÜĞÜ 140
A. Avrupa Birliği’ni Meydana Getiren Unsurlar 141
1. Avrupa Birliği’nin Temel Bileşeni (Unsuru): Devlet 141
2. Avrupa Birliği’nin İkinci Önemli Bileşeni (Unsuru): İnsan 144
a. Kişiler 144
b. Halklar 146
B. Avrupa Birliği’nin Hukuki Niteliği 147
1. Devlet Niteliği 150
2. Ulus–Üstü Örgüt Niteliği 152
VI. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN YETKİLERİ 154
A. Yetkilerin Avrupa Birliği’ne Devrinde İzlenen İlkeler 156
1. Sınırlı Yetki İlkesi (Principe d’attribution) 156
2. Zımni Yetkiler (Pouvoirs implicites) 156
3. Birliğin Yetki Alanını Genişleten Temel Hükümler: ABİA m. 352, 122 ve 114 157
a. Esneklik maddesi (hükmü) (clause de flexibilité) 158
b. ABİA Madde 122: Kriz Zamanında Müdahale Yetkisi 161
c. ABİA m. 114: İç Pazarın Kurulması ve İşleyişi Gerekçesiyle Uyumlaştırma Yetkisinin Geniş Yorumlanması 163
d. Karşılaştırmalı: ABİA m. 122, 352 ve 114 165
4. Birlik Yetkilerinin Sınıflandırılması 165
a. Münhasır Yetkiler 166
b. Paylaşılan Yetkiler 167
c. Destekleyici, Koordine Edici ve Tamamlayıcı Yetkiler 168
B. Yetkilerin Uygulanmasında İzlenen İlkeler 170
1. Katmanlı Yetki İlkesi (Principe de subsidiarité) 170
a. İlkenin Kapsamı ve İşlevi 171
b. Katmanlı Yetki İlkesinin Denetimi 172
aa. A Priori Denetim (Önleyici Denetim) 172
bb. A Posteriori Denetim (Sonradan Yapılan Denetim) 175
2. Orantılılık İlkesi 176
3. Birlik Yetkilerinin Uygulanmasında Esneklik İlkesi: Yakın İşbirliği 177
a. Yakın İşbirliğinin Koşulları 178
b. Yakın İşbirliği Prosedürü ve İşleyişi 178
aa. ODGP Dışındaki Alanlarda Yakın İşbirliğinin Başlatılması 179
bb. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası Alanında Yakın İşbirliğinin Başlatılması 179
cc. Yakın İşbirliğinin İşleyişi ve Kurumsal Katılım 179
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ KURUMLARI
I. AVRUPA KONSEYİ (THE EUROPEAN COUNCİL / LE CONSEİL EUROPÉEN) 185
A. Yapısı 186
B. Avrupa Konseyi Başkanlığı 187
1. Başkan’ın Görevleri 188
2. Yetkileri 188
II. AVRUPA BİRLİĞİ KONSEYİ / KONSEY (THE COUNCİL / LE CONSEİL) 190
A. Yapısı 191
B. Yetkileri 193
C. Oylama Yöntemleri 196
1. Oybirliği 196
3. Nitelikli Çoğunluk 197
III. AVRUPA PARLAMENTOSU 200
A. Yapısı 201
B. İşleyişi 203
C. Yetkileri 207
1. Bütçe Alanındaki Yetkileri 207
2. Denetim Yetkileri 211
a. Soru Önergeleri 212
b. Avrupa Komisyonu Üzerindeki Siyasi Denetim 212
c. Avrupa Ombudsmanı 212
d. Dilekçe Hakkı 213
e. Soruşturma Komiteleri 213
f. Sayıştay ile İşbirliği ve Bütçe Denetimi 213
3. Karar Alma (Yasama) Sürecindeki Yetkileri 216
a. Özel Yasama Usulü 217
aa. Görüş Verme Yetkisi (Consultation) 217
bb. Muvafakat / Onay (Consent Procedure) 218
b. Olağan Yasama Prosedürü 219
aa. Birinci Görüşme (Okuma) 220
bb. İkinci Görüşme (Okuma) 220
cc. Uzlaşma Süreci 221
dd. Üçüncü Görüşme (Okuma) 221
IV. AVRUPA KOMİSYONU 223
A. Yapısı 224
B. Komisyon Üyelerinin Statüsü 231
C. İşleyişi 232
D. Yetkileri 234
1. Yasama Alanındaki Yetkileri 234
a. Girişimde Bulunma Yetkisi 234
b. Yasama İşlemi Tesis Etme Yetkisi 235
2. Yürütme ve Yönetim Alanındaki Yetkileri 235
a. Uygulama Yetkisi ve Türev Düzenleme Yetkisi 236
b. Antlaşmaların Bekçisi 236
c. Dış Temsil Görevi 237
V. AVRUPA BİRLİĞİ ADALET DİVANI 237
A. Yapısı 240
B. Yargılama Prosedürü 241
C. Yetkileri 243
1. Danışma Yetkisi 244
2. Uyuşmazlıkların Çözümü 244
3. Önkarar Çerçevesinde Yetkisi 245
VI. AVRUPA SAYIŞTAYI 246
A. Yapısı 247
B. Görev ve Yetkileri 248
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ HUKUK DÜZENİ
I. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 257
A. Birincil Mevzuat 259
B. Hukukun Genel İlkeleri 263
C. Uluslararası Antlaşmalar 266
D. İkincil Mevzuat 269
1. İkincil Hukuk Tasarrufları 270
a. Tüzük (Regulation) 270
b. Yönerge (Direktif) 271
c. Karar 273
d. Tavsiye ve Görüş 273
e. Sınıflandırılamayan Hukuki Tasarruflar 274
2. İkincil Hukuk Tasarrufları Arasındaki Hiyerarşi 275
a. Yasama Tasarrufları 275
b. Delege Edilmiş Tasarruflar (actes délégués) 276
c. Uygulama Tasarrufları (actes d’exécution) 277
3. İkincil Hukuk Tasarruflarının Hukuki Rejimi 278
a. Hukuki Tasarrufların Seçimi 278
b. Hukuki Tasarrufların Gerekçelendirilmesi 279
c. Hukuki Tasarrufların Yayımlanması ve Yürürlüğe Girmesi 279
d. Hukuki Tasarrufların Zaman Bakımından Uygulanabilirliği 280
II. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ 280
A. Avrupa Birliği Hukukunun Uygulanabilirliği 281
1. Doğrudan Uygulanabilirlik 281
2. Doğrudan Etki (Effet direct) 283
a. Doğrudan Etki İlkesinin Temeli 285
b. Doğrudan Etki Özelliğine Sahip Farklı AB Hukuku Kaynakları 287
aa. Kurucu Antlaşmalar 288
bb. İkincil Mevzuat 289
Tüzükler 290
Yönergeler 290
Kararlar 292
cc. Uluslararası Antlaşmalar 293
3. Doğrudan Etki, Dolaylı Etki ve Devletin Tazmin Sorumluluğu Arasındaki Sistematik İlişki 297
B. Avrupa Birliği Hukukunun Üstünlüğü (Önceliği) 298
1. Üstünlük Prensibi ve Temeli 299
2. Üstünlük Prensibinin Uygulama Alanı 301
3. İç Hukuk Açısından Sonuçları 303
III. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNDAN DOĞAN HAKLARIN İÇ HUKUKTA KORUNMASI 305
A. Ulusal Hukukun Özerkliği 306
B. Ulusal Hukuk Özerkliğinin Çerçevesi: Eşdeğerlik ve Etkililik İlkeleri 307
1. Eşdeğerlik İlkesi (Denge) 307
2. Etkililik İlkesi 308
C. Üye Devletlerin Tazminat Sorumluluğu 309
BEŞİNCİ BÖLÜM
AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNDA
YARGISAL DENETİM
I. AVRUPA BİRLİĞİ KURUMLARININ YARGISAL DENETİMİ 314
A. Hukuki Denetim Davaları 314
1. İptal Davası 314
a. İptal Davasına Konu Olabilecek İşlemler 315
aa. Birlik Tasarrufları 315
bb. Bağlayıcı Tasarruflar 316
b. Davacılar (Dava Ehliyeti Olan Kişiler) 316
aa. Üye Devletler ve Birlik Kurumları 316
bb. Gerçek ve Tüzel Kişiler 317
c. Hukuki Menfaat 319
d. Davanın Açılma Süresi 320
e. İptal Sebepleri 322
aa. Yetkisizlik 322
bb. Esaslı Şekil Kurallarının İhlali 323
cc. Antlaşmaların İhlali veya Antlaşmaların Uygulanmasına İlişkin Herhangi Bir Hukuk Kuralının İhlali 324
dd. Yetkinin Kötüye Kullanılması (Yetki Saptırması) 324
f. İptal Kararının Etkileri 325
2. Hareketsizlik (İhmal) Davası 327
a. Hareketsizliğin (İhmalin) Tanımı 327
b. Davacılar (Dava Ehliyeti Olan Kişiler) 328
aa. Üye Devletler ve Birlik Kurumları 328
bb. Gerçek ve Tüzel Kişiler 328
c. Hareketsizlik Davası Prosedürü 329
aa. İdari Aşama 329
bb. Uyuşmazlık Aşaması 330
d. Hareketsizlik Davasının Etkileri 330
B. Tam Yargı Davaları 331
1. Birlik Müeyyidelerine Karşı Davalar 331
2. Zararın Tazmini Davası 332
a. Sözleşme Dışı (Akit Dışı) Sorumluluğa Dayalı Tazminat Davaları 332
aa. Sözleşme Dışı Sorumluluğa Dayalı Davaların Kabul Edilme Koşulları 333
bb. Sözleşme Dışı Sorumluluk Rejimi 333
b. Sözleşmeye (Akit) Dayanan Sorumluluktan Doğan Tazminat Davası 339
3. Personel Davaları 340
II. ÜYE DEVLETLERİN YARGISAL DENETİMİ: İHLAL DAVASI 342
A. İhlalin Niteliği 343
1. İhlalin Kapsamı 343
2. İhlal Edilen Yükümlülüklerin Niteliği 344
3. İhlali Gerçekleştirenlerin Niteliği 345
4. İhlal Konusunda Gerekçeler 345
B. İhlal Prosedürünün Aşamaları 346
1. Prosedürün Başlatılması 346
a. Komisyon Tarafından 346
b. Üye Devlet Tarafından 347
2. Komisyon Tarafından Yürütülen İdari Aşama 347
3. Divan Önünde Yargısal Aşama 348
a. Divana Başvuru 348
b. Başvurunun Konusu 348
C. Kararın Etkileri 349
1. Kararın Uygulanması 350
2. Kararın Uygulanmamasının Yaptırımları 351
III. ULUSAL YARGI KARARLARININ AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU AÇISINDAN DENETİMİ: ÖNKARAR PROSEDÜRÜ 354
A. Antlaşmalar Yoluyla Önkarar Prosedüründe Yaşanan Gelişim 355
B. Önkarar Başvurusunun Konusu 357
1. Antlaşmalar 357
2. İkincil Hukuk Tasarrufları 358
3. Birliğin Taraf Olduğu Uluslararası Antlaşmalar 359
4. Üye Devletler Arasında Akdedilen Sözleşmeler (Conventions) 359
C. Önkarar Başvurusunu Yapabilecek Mahkeme (Yargı Yeri) Kavramı 360
1. “Mahkeme” Kavramının Otonom Yorumu 361
2. Başvuru Yetkisi Olan Mahkemeler 362
D. Önkarar Başvurusunu Yapma Konusunda Ulusal Mahkemelerin Konumu 362
1. Ulusal Mahkemenin Başvuru Konusundaki Serbestliği ve Zorunluluğu 362
a. Takdir Yetkisi 362
b. Başvuruda Bulunma Yükümlülüğü: Kararları Nihai Olan Ulusal Mahkemeler 363
aa. Temyiz Olanağının Bulunmaması Halinde Zorunluluk 363
bb. Esneklik 363
cc. Geçerlilik Denetiminde ABAD’ın Münhasır Yetkisi 364
dd. Tutuklu Kişilere İlişkin Hızlandırılmış Usul 364
2. Başvurunun Yerindeliği ve Kabul Edilebilirliği 364
a. Ulusal Mahkemenin Değerlendirme Yetkisi 365
b. Divan’ın Kabul Edilebilirlik Denetimi 365
3. Önkarar Başvurusunun Zamanlaması 366
4. Başvurunun İçeriği 366
a. Gerekli Bilgilerin Sunulması 366
b. Divan’ın Soru Formülasyonunu Değiştirme Yetkisi 367
E. Önkarar Prosedürünün Yürütülmesi 367
1. Çekişmesiz Prosedür ve Katılım 368
2. Kararının Niteliği 368
F. Kararlarının Hukuki Sonuçları 368
1. Bağlayıcılık Açısından Etkileri 369
a. Yoruma İlişkin Önkararların Etkisi 369
b. Geçerliliğe İlişkin Önkararların Etkisi 369
2. Geçmişe Etkili (Ex Tunc) 369
Kaynakça 373
Kavram Dizini 397 |
Bilgisayar, Teknoloji Kitapları 
