İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Altıncı Baskıya Önsöz 7
Önsöz 9
Kısaltmalar 37
Birinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ OLARAK
ANAYASA VE ANAYASA HUKUKU
Birinci Kısım
ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASA HAREKETLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI: ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ 41
A. Anayasa Kavramının Etimolojisi 41
B. Anayasacılık Düşüncesi ve Hareketleri 44
1. Anlamı ve Tarihçesi 44
2. Liberal Anayasacılığın Düsturları (Mottoları) 46
3. Liberal Anayasacılığın Amaç ve İlkeleri 48
4. Anayasacılık ve Demokrasi Düşüncesi Arasındaki Karşıtlık ve Anayasal Demokrasi 50
C. Anayasacılık Düşüncesinde Anayasaya Yüklenen İşlevsel Anlam: Anayasanın Siyasal Anlamı 52
D. Anayasanın Anlam Erozyonuna Uğraması 53
E. Anayasacılığın İçini Boşaltma Eğilimleri: Liberal Anayasacılık Versus İlliberal Anayasacılık (!) ve Anayasacılık Öykünmeleri 56
1. Liberal Anayasacılığa Yönelik Tehditler ve “Anti–Anayasacılık” (!) Tezleri 56
2. Anayasacılık Çeşitlemelerinin (!) Anayasacılığı Sulandırma Sorunu 60
F. Türkçede Terminoloji Sorunu ve Tartışması 62
II. ANAYASALARIN İŞLEVLERİ 64
A. Hukuksal İşlevleri 66
1. Anayasa, Hukuk Düzeninin Geçerlilik Temelidir 66
2. Anayasa, Devletin Kurucu İşlemi ve Yönetenlerin Statüsüdür 66
3. Anayasa, Bir Devletin Uluslararası Toplumdaki Sembolüdür 67
4. Anayasa, Siyasal İktidarın Sınır ve Çerçevesi, Özgürlüğün Güvence Aracıdır 68
B. Siyasal İşlevleri 68
1. Anayasa Egemen Halkın İradesini Yansıtan İşlemdir 68
2. Anayasa Yönetimin Meşruiyet Kaynağıdır 69
3. Anayasa Ulusal Bütünlüğün ve Ortak Kimlik İnşasının Temel Unsurudur 71
4. Anayasa Bir İdeoloji ve Felsefenin Somutlaşmış İfadesidir 73
5. Anayasa Siyasal İstikrarı Sağlama Aracıdır 75
III. ANAYASALARIN İÇERİĞİ 75
A. Genel Çerçeve 75
1. Anayasal değerlere dair hükümler (Anayasal kimlik) 76
2. Devlet teşkilâtına dair hükümler (Anayasal kurumlar) 76
3. Hak ve özgürlüklere dair hükümler (Anayasal hak ve özgürlükler) 76
B. Anayasal Başlangıçlar ve Pozitif Değeri Sorunu 78
1. Anayasal Başlangıçlar (dibace, önsöz, preamble) 78
2. Başlangıçların Pozitif Hukuk Gücü Sorunsalı 79
a. Hukuksal Güçleri Yönünden Başlangıç Türleri 80
aa. Dekoratif Başlangıçlar 80
bb. Bağlayıcı Başlangıçlar 81
cc. Yorumlayıcı Başlangıçlar 81
b. Pozitif Değere Sahip Başlangıçlar Sorunu 81
aa. Yasama Organına “Açık Çek” Sunması 82
bb. Anayasa Yargısına Geniş Değerlendirme Marjı Bırakması 82
c. Anayasal Başlangıçlara İlişkin Genel Değerlendirme 84
IV. ANAYASA HUKUKU VE DİĞER HUKUK DALLARI ÜZERİNDE ETKİSİ 84
A. Tanım 84
B. Anayasa Hukuku Alanının Çerçevesini Çizmede Zorluk 86
C. Anayasa Hukukunun İçeriği: Anayasa Hukuku, Anayasanın Hukuku 87
1. Genel Olarak 87
2. Anayasa Hukukunun Kısımları 89
3. Anayasa Hukuku Alanının Genişlemesi ve Bunun Alanın İsimlendirilmesi ve İçeriği Üzerinde Etkisi 91
a. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesi 91
b. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesinin Dersin İçeriği, Yöntemi ve İsimlendirilmesi Üzerindeki Etkisi 92
c. Günümüzde Anayasa Hukukunun Alanı 94
D. Anayasa Hukukunun Uluslararasılaşması 95
E. Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi 98
1. Konu Bakımından Ayrılamama 98
2. Yöntemsel Ayrışma 99
3. Karşılıklı Etkileşim 99
V. ANAYASA HUKUKUNUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ 100
A. Anayasa Hukuku, Bir Yandan Eski, Bir Yandan Genç Bir Hukuk Dalıdır 100
B. Anayasa Hukuku, Kamu Hukukunun Bir Dalıdır 101
C. Anayasa Hukuku Sürekli Değişim İçinde Olan Bir Hukuk Dalıdır 102
D. Anayasa Hukuku Diğer Hukuk Dallarına da Hâkim Bir Hukuk Dalıdır: “Hukukun Anayasallaşması” 103
E. Anayasa Hukuku, Değerlere Dayalı Bir Hukuk Dalıdır (Un droit engagé) 105
VI. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 107
A. Bilgi Kaynağı 107
B. Organik Kaynak 108
C. Sosyolojik Kaynak 108
D. Şeklî Kaynak 109
VII. ANAYASA HUKUKUNDA YÖNTEM 111
A. Genel Olarak Hukuksal Pozitivizm Yöntemi (Egzejetik Yöntem/Metin Yorumculuğu Yöntemi) 111
B. Anayasa Hukukunda Yöntemler 112
1. Dogmatik Yöntem 112
2. Yöntem Genişlemesi ve Sosyolojik Yönteme Başvuru Gereği 114
İkinci Kısım
ANAYASALARIN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ANLAMLARI YÖNÜNDEN ANAYASALAR: ANAYASANIN TERMİNOLOJİK AÇIDAN İKİ FARKLI ANLAMI 119
A. Geniş (Maddî) Anlamda Anayasa (la constitution au sens large) 120
B. Dar (Şeklî) Anlamda Anayasa (au sens strict) 122
C. Geniş Anlamda Anayasa–Dar Anlamda Anayasa Arasındaki İlişkiler 123
D. Geniş ve Dar Anlamda Anayasa Tanımlarının Karşılaştırılması 125
E. Ayrıma Yönelik Tereddütler ve Ayrımın Gerekli Olup Olmadığı 125
II. ŞEKİLLERİ YÖNÜNDEN 128
A. Yazılı Anayasalar (written constitutions) 128
B. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar 129
1. Tanım 129
2. Yazılı Anayasa İle Gelenek Ağırlıklı Anayasanın Karşılaştırılması 131
3. Gelenek Ağırlıklı Anayasaların Oluşumu 131
a. Objektif Unsur (Maddi Unsur–Tekrarlama Olgusu–Répétition) 132
b. Sübjektif Unsur (Manevi/Psikolojik Unsur–le centiment d’obligation) 132
c. Hukuksallık Unsuru 132
4. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar ile Anayasa Gelenekleri İlişkisi 133
a. Anayasa Geleneği Kavramı 133
b. Anayasa Geleneklerinin İşlevi 135
aa. Yazılı Anayasanın Boşluklarını Doldurma İşlevi (Praeter Legem) 135
bb. Yazılı Anayasa Kuralını Yorumlayıcı İşlevi veya Belirsizliklerini Giderme İşlevi (Secundum Legem) 135
cc. Yazılı Anayasa Kuralını Kaldırma veya Değiştirme İşlevi (Praeter Constitutionem) 135
c. Anayasa Geleneklerinin Anayasa Uygulamalarından (Pratiklerinden) Farkı 136
C. Yazılı Anayasa–Gelenek Ağırlıklı Anayasa Ayrımının Değerlendirilmesi 138
III. DEĞİŞTİRİLİŞLERİ YÖNÜNDEN 139
A. Katı Anayasalar (Sert Anayasalar/Bükülmez Anayasalar) 139
1. Tanım ve Önemi 139
2. Özellikleri ve Sonuçları 140
3. Katılığın Olumlu ve Olumsuz Yanları 141
a. Olumlu Yanları 142
b. Olumsuz Yanları 142
c. Değerlendirme 143
d. Katılığı Sağlayıcı Düzenlemeler 144
B. Esnek (Yumuşak) Anayasalar 144
IV. ANAYASA YAZIM TEKNİĞİ YÖNÜNDEN ANAYASALAR 146
A. Düzenleyici Anayasa–Çerçeve Anayasa 146
1. Tanım 146
2. Değerlendirme ve Uygulamada Durum 148
B. Yazılım Yöntemi Bakımından: Orijinal (Özgün) Anayasalar–Taklit Anayasalar 150
V. İŞLEVLERİ (FELSEFELERİ) YA DA ANAYASACILIK YÖNÜNDEN ANAYASALAR 152
A. Anayasal Ontoloji ve Anlam Kayması (invertion) 152
B. Anayasaları “Ontolojik Açıdan” Sınıflandırma Gereği ve Anayasa Türleri 154
VI. İÇERDİKLERİ HÜKÜMLERİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN: SİYASAL ANAYASA/SOSYAL ANAYASA 158
İkinci Bölüm
ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ
I. KURUCU İKTİDAR KAVRAMI 161
II. ASLÎ KURUCU İKTİDAR (le pouvoir constituant originaire; pouvoir créateur) 164
A. Niteliği 164
1. Hukukun Sıfır Noktası Tezi (Hukuk Boşluğu) 165
2. Aslî Kurucu İktidarın Sınırlılığı Tezi: Hukukun Sürekliliği 166
a. Genel Olarak 166
b. Aslî Kurucu İktidarın Sürekliliği ve Sınırlılığı 168
3. Değerlendirme 169
B. Aslî Kurucu İktidarın Eylemsel Sınırları 171
1. İç Dinamikler 171
2. Dış Dinamikler: Uluslararası Kuruluşların Kurucu İktidar Üzerindeki Etkisi 171
C. Yeni Anayasanın Ortaya Çıktığı Durumlar 174
1. Yeni Bir Devletin Kurulması 175
2. Mevcut Devletin Anayasal Düzeninin Şiddet Yoluyla Ortadan Kalkması ya da Egemenliğin Kaybedilmesi 175
3. Mevcut Anayasal Düzenin Devamında 179
III. YENİ ANAYASA YAPIM YÖNTEMLERİ: KURUCU İKTİDARIN SOMUTLAŞMASI 182
A. Otoriter Yöntemler (Antidemokratik/Monokratik/Otokratik Yöntemler) 184
1. Ferman Yöntemi (charte octroyée) 185
2. Misak/Pakt (charte négociée) Yöntemi 186
B. Demokratik Anayasa Yapımı Yöntemleri 187
1. Halkın Doğrudan Anayasa Yapımı (Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 189
2. Kurucu Referandum Yöntemi (Yarı Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 189
a. Genel Olarak 189
b. Olağan Parlamentolara Kuruculuk İşlevi Verme 192
aa. 1946 Tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası Yapımı 195
bb. 1958 Tarihli V. Cumhuriyet Anayasası 197
cc. Şili Anayasasının Yenilenmesi Süreci 198
3. Konvansiyon Yöntemi (Kurucu Meclis/Temsili Demokrasi Yöntemi) 199
C. Karma Yol: Plebisiter Kuruculuk (Kurucu Plebisit Yolu): Demokratik Anayasa Yapımının Bozulmuş Hali 200
1. Yöntemin Tanımı ve Tarihçesi 200
2. Kurucu Referandumdan Farklılık 202
IV. ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ: “KURULU İKTİDAR” (Pouvoir constitué, pouvoir institué) 203
A. Tanım ve Kurucu İktidardan Farklılıkları 203
B. Kurulu İktidarın Sınırlılığının Meşruiyeti 206
C. Kurulu İktidarın Sahibi 207
D. Genel Olarak Anayasaların Değiştirilmesi Usulleri 209
E. Anayasaların Değiştirilmesinde İzlenen Süreçler 212
1. Öneri/Teklif Süreci (l’initiative) 212
2. Metnin Görüşülmesi ve Karara Bağlanması (Discussion/décision) 213
a. Birden Fazla Görüşme Esasına Bağlama 213
b. Nitelikli Çoğunluklara Tâbi Tutma 214
3. Onay (Ratification) 215
F. Anayasa Değiştirme Yetkisinin Sınırlamaları ve Bunların Pozitif Değeri 216
1. Genel Olarak Sınırlamalar 216
a. Konu Sınırlamaları (maddî sınırlamalar/ (limites matérielles) 217
b. Zamansal Sınırlamalar (limites temporelles) 218
c. Dönemsel (Konjonktürel) Sınırlamalar (limites circonstancielles) 219
2. Değişiklik Sınırlamalarına İlişkin Bazı Özel Durumlar 222
a. Değiştirme Usulünün Değiştirilebilir Olup Olmadığı 222
b. Değişiklik Yasağını Düzenleyen Maddenin Kendisinin Değiştirilebilir Olup Olmadığı 224
c. Değiştirme Yasağının Sadece Yasağı Düzenleyen Maddelerle Sınırlı Olup Olmadığı 228
3. Kurulu İktidara Getirilen Değiştirme Yasaklarının Hukuksal Değeri 230
a. Genel Olarak 230
b. Anayasa–Üstülük (supra–constitutionnalité) Tezi 233
aa. Anayasa–Üstülük Kavramı 233
bb. Pozitif Hukuk Kimliği Kazandırılmış Doğal Hukuk Normları (!) 236
c. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi ve Anayasa–Üstü Normlar 237
d. Anayasa–Üstülük Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler 244
G. Anayasayı Değiştirme Yasaklarına İlişkin Genel Değerlendirme 244
Üçüncü Bölüm
KURUMSALLAŞMIŞ İKTİDAR OLARAK DEVLET
Birinci Kısım
DEVLETİN OLUŞUMU VE TİPOLOJİSİ
I. DEVLET KAVRAMI 249
A. Kavramın Kökeni Üzerine 249
B. Modern Devletin Ortaya Çıkışı 251
1. Feodaliteden Kurumsal Kimliğe (Modern Devlete) 251
2. Modern Devletin İki Aşaması: Kral–Devletten Ulus–Devlete 254
C. Hukuk Açısından Devletin Anlamı ve Çerçevesi 256
II. DEVLETİN KÖKENİ ÜZERİNE ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR 257
A. Devlete İlişkin Tarihsel ve Sosyolojik Yaklaşımlar 259
1. Devlet Patriyarkal Ailelerin Birleşmesinin Ürünüdür 259
2. Devlet Kuvvet ve Mücadelenin Ürünüdür 259
3. Devlet Sınıf Çatışmalarının Ürünüdür 259
B. Devlete İlişkin “Varsayımsal” Yaklaşımlar 260
1. Devletin İlâhî İradenin Ürünü Olduğu Yönündeki Yaklaşımlar 260
2. Devlet Yapay Bir Kurum Olmayıp Biyolojik Bir Varlıktır 260
3. Devlet İrâdî Bir İşlemin Ürünüdür: Sosyal Sözleşme Teorileri 261
a. Thomas Hobbes 261
b. John Locke 262
c. Jean–Jacques Rousseau 262
4. Devlet, Toplumsal Gelişmelerin Ürünüdür: Doğal Gelişim Teorisi 263
III. DEVLETİN KURUCU UNSURLARI 263
A. Ülke Unsuru (Fiziksel–Maddi Unsur, Coğrafi Unsur) 264
1. Kara Ülkesi 266
2. Hava Ülkesi 267
3. Deniz Ülkesi 268
B. Topluluk Unsuru (Sosyal–Beşerî Unsur) 269
1. Topluluk Kavramı 269
a. Milletin Devleti Ortaya Çıkartması 270
b. Devletin Milleti Ortaya Çıkartması 270
2. Topluluk Unsurunu Açıklayıcı Teoriler 270
a. Nesnel (Objektif) Millet Görüşü 271
b. Öznel (Sübjektif) Millet Yaklaşımı 272
3. Değerlendirme 272
C. Siyasal–Hukuksal Unsur: Egemenlik/Devlet Gücü, Siyasal İktidar, Kamu Gücü (puissance publique, souveranité, pouvoir politique) 279
1. Egemenlik Kavramı 280
2. Egemenliğin Belirgin Yanları 282
a. Tekel Güç Oluşu (un pouvoir monopole) 283
b. Meşru Güç Oluşu (un pouvoir légitime) 283
c. Kurumsallaşmış Bir Güç Oluşu (un pouvoir institutionnalisé) 284
d. Hukuksal Bir Güç Oluşu (un pouvoir de droit) 285
e. Aslî Bir Güç Oluşu (un pouvoir orijinaire) 285
f. Mutlak Güç Oluşu (un pouvoir absolu) 286
g. Bölünmez, Devredilemez ve Paylaşılamaz Güç Oluşu (pouvoir indivisible et inaliénable) 286
3. Egemenliğin Geçerli Olduğu Alan 287
4. Egemenliğin Kaynağı (Kökeni) Sorunu 289
a. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılışı: Teokratik Egemenlik Anlayışı 289
aa. Doğaüstü İlahi Hukuk Görüşü (théorie du droit divin surnatural) 289
bb. Providansiyel (Aşkın) İlahi Hukuk Görüşü (théorie du droit divin providentiel) 290
cc. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılmasının Sebep ve Sonucu 290
b. Beşerî Egemenlik Anlayışı 291
aa. Halk Egemenliği Teorisi (la théori de la souveraineté populaire) 291
bb. Millet Egemenliği Teorisi (la théorie de la souveraineté nationale) 292
5. İki Egemenlik Anlayışının Doğurduğu Sonuçlar: Demokrasinin Gelişimine Katkıları 294
a. Demokrasi Anlayışı: Temsili Demokrasi–Doğrudan Demokrasi 294
b. Emredici Vekâlet–Temsili Vekâlet 294
c. Seçme İşleminin (İradesinin) Niteliği 295
d. Genel Oy–Sınırlı Oy 295
e. Karşılaştırmalı Tablo Eşliğinde Topluca Sunumu 295
6. Egemenliğin ve Egemenlik Teorilerinin Metamorfozu 296
a. Klasik Egemenlik Kavramında Dönüşüm 296
aa. Egemenliğin Hukuk Yoluyla Sınırlandırılması 297
bb. Egemenliğin Uluslararası Sistemle Sınırlandırılması 298
b. Halk Egemenliği ve Ulus Egemenliği Teorilerinin Günümüzdeki Anlamı 298
D. Tanınma İşleminin Devletlerin Varlığı Üzerindeki Etkisi ve Sonuçları 299
E. Devletin Tüzel Kişiliği ve Sonuçları 300
1. Devletin Tüzel Kişiliğe Sahip Olması 300
2. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Hukuksal Sonuçları 302
İkinci Kısım
DEVLETİN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN DEVLETLER: CUMHURİYETLER VE MONARŞİLER 304
A. Devlet Şekli Olarak Monarşiler 305
1. İktidara Geliş Yöntemine Göre 305
a. Irsî Monarşiler (monarchie héréditaire) 305
b. Seçimli Monarşiler (monarchie elective) 306
2. İktidarın Sınır ve Çerçevesine Göre Monarşiler 307
a. Mutlak Monarşiler (monarchie absolue): “Devlet Benim” 307
b. Meşruti Monarşiler (anayasal monarşiler, monarchie constitutionnelle): “Devlet Olsam da Her Şeyi Yapamam” 309
B. Devlet Şekli Olarak Cumhuriyet 310
1. Tanım ve Çerçeve 310
a. Dar Anlamda Cumhuriyet 310
b. Geniş Anlamda Cumhuriyet 311
2. Cumhuriyet ve Monarşi ile Demokrasi Arasındaki İlişki 311
II. TEŞKİLAT YAPILARI BAKIMINDAN DEVLETLER (Structure de l’État/organisation interne de l’État) 313
A. Üniter Devletler (Tek yapılı, Tekçi, Basit, État simple, État unitaire) 314
1. Tanım ve Çerçeve 314
2. Üniter Devletlerde İdarî Anlamda Bazı Yetkilerin Dağıtılması ve Paylaşılması 316
a. Yetki Genişliği (déconcentration) 317
b. Merkezi Yönetimden Hizmet Devri (décentralisation) 318
c. İdarî Özerklik ve Üniter Yapı 319
3. Üniter Devletin Belirgin Özellikleri 321
B. Bölgeli Devlet: Siyasal Bölgeli Devlet (Kısmî Siyasal Otonomi) 321
1. Tanım ve Çerçeve 321
2. Terminoloji Sorunu ve Üniter Devletten Sapmalar 322
3. Bölgeli Devletlerin Belirgin Özellikleri 325
4. Bölgeli Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 328
5. Uygulamadan Örnekler 328
a. İtalyan Modeli 328
b. İspanya Modeli 329
c. Diğer Örnekler ya da Girişimler 331
6. Değerlendirme 332
C. Devlet Birlikleri ve Birleşik Devletler (Mürekkep Devletler) 333
1. Devlet Birlikleri 334
a. Kişisel Birlikler (Şahsi Birlik) 334
b. “Gerçek Birlikler” 335
c. Devletler Konfederasyonu (la confédérations d’États, staatenbund) 337
aa. Kuruluş ve Statüsü 337
bb. Karar Alma Süreci ve Kararlarının Etkisi 338
cc. Konfederal Örgütlenmelerin Uygulaması 339
2. Birleşik Devletler: Prototipi Olarak Federal Devlet 341
a. Tanım 341
b. Felsefe 345
c. Özellikler 347
aa. Siyasal İktidarın Birden Fazlalığı 347
bb. Federal Hukukun Üstünlüğü 348
cc. Çift Meclisli Yasama 349
dd. Federe Devletler ve Uluslararası İlişkiler 349
ee. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı 350
ff. Federal Devletlerle Federe Devletler Arasında Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümü 351
gg. Federal/Federe Vatandaşlık: İki Vatandaşlık İlkesi 352
hh. Federe Devletlerin Federal Yönetime Katılması 352
Anayasanın değiştirilmesine katılma 353
Federal yasama faaliyetine katılma 353
Federal yürütme organının seçimine katılma 353
d. Federal Devletin Devletler Konfederasyonundan Farklılıkları 354
e. Federal Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 355
f. Federal Devletin Bölgeli Devletten Farklılıkları 356
g. Federal Devletin Kuruluş Biçimleri 357
h. İstisnaî Bir Federalizm Türü Olarak “Toplulukçu Federalizm” (Fédéralisme communautaire) 358
i. Avrupa Birliği’nin Niteliği Hakkında Çeşitli Tartışmalar 360
aa. Süreç ve Günümüzdeki Durumu 360
bb. Birliğin Devlet Olup Olmadığı: Devlet Tipolojisi Yönünden Analizi 361
III. EGEMENLİĞİN KAYNAĞI BAKIMINDAN (DİN–DEVLET İLİŞKİLERİ) DEVLET TİPOLOJİSİ 364
A. Laik Devletler 365
1. Tanım 365
2. Laik Devletin Belirgin Özellikleri 367
a. Din ve Devlet İlişkilerinin Kurumsal Ayrılığı İlkesi 367
b. Din Özgürlüğünün Güvencesi 368
3. Bazı Özel Durumların Tahlili 372
B. Teokratik Devletler 379
1. Saf (Mutlak) Teokrasiler 379
2. Anayasal Teokrasiler (théocratie constitutionnelle): Mutlak/Saf Teokrasinin Anayasallaşması 380
IV. SİYASAL YAPILARINA YA DA DEVLET–TOPLUM İLİŞKİLERİNE GÖRE DEVLETLER 383
A. Klasik Sınıflandırmalar 383
B. Modern Sınıflandırmalar 384
1. Totaliter Devletler 386
a. Totaliter Devletlerin Özellikleri 387
aa. Resmî Bir İdeolojinin Varlığı 388
bb. Kütlesel Bir Tek Partinin Varlığı 389
cc. Muhalefetin Yokluğu 389
dd. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Olmayışı 389
ee. Ekonominin Merkezden Planlanması: Piyasa Ekonomisine Kapalılık 389
ff. Korkutma ve Sindirme Sistemin Temel Aracıdır 390
gg. Gelişmiş Bir Asker ve Polis Ağının Varlığı 390
hh. Temel Hak ve Özgürlükler Resmî İdeolojiye Hizmet İçin Tanınmıştır 390
ii. Resmî Toplum–Sivil Toplum ya da Kamu–Özel Ayrımı Hemen Hemen Yoktur 390
b. Totaliter Devlet Modelleri 390
aa. Marksist–Leninist Totaliter Devletler 390
bb. Faşist Totaliter Devletler 394
2. Otoriter Devletler 397
3. Liberal Çoğulcu Demokratik Rejimler 398
4. Şematik Olarak Karşılaştırma 399
Dördüncü Bölüm
DEVLETİ SINIRLANDIRMA ARACI OLARAK GÜÇLER AYRILIĞI
I. GÜÇLER AYRILIĞI TEORİSİ VE DOĞURDUĞU SONUÇLAR 401
A. Anlam ve Önemi 401
1. Güçler Ayrılığının Anlamı 401
2. Güçler Ayrılığının Anayasacılık Bakımından Önemi 402
B. Güçler Ayrılığı Düşüncesinin Tarihsel Temelleri 403
1. Locke’da Güçler Ayrılığı Düşüncesi 404
2. Montesquieu’de Güçler Ayrılığı Düşüncesi 405
a. Genel Olarak 405
b. Teorinin Esası 406
C. Güçler Ayrılığı Öğretisinin Pratiği 407
D. Güçler Ayrılığı Anlayışının Günümüzde Geçerliliği 410
II. GÜÇLER AYRILIĞI İLKESİ VE UYGULAMASI 412
A. Güçler Ayrılığında Anlam Kayması ve Hükümet Sistemleri Üzerinde Etkisi 412
B. Güçler Ayrılığı İlkesi ve Hükümet Sistemlerini Sınıflandırmada Sorunlar 414
III. PARLAMENTER SİSTEMLER 417
A. Tanım 417
B. Parlamenter Sistemin Uygulama Biçimleri 418
1. Düalist (İkici) ya da Orleanist Parlamentarizm 418
2. Monist (Tekçi) Parlamentarizm (Klasik Parlamenter Rejim) 420
3. Çoğunlukçu Parlamentarizm (parlementerisme majoritaire) 421
C. Parlamenter Sistemlerin Belirgin Özellikleri 422
1. Güçlerin Denkliği ve İş Birliği 423
2. İki Yapılı–İkici Yürütme (Düalist Yürütme–bicéphalisme) 424
3. Devlet Başkanının Sorumsuzluğu 425
a. Siyasal Sorumsuzluk 425
b. Cezaî Sorumsuzluk 426
c. Hukuksal (Medenî) Sorumluluk 428
4. Bakanlar Kurulunun ve Bakanların Yasama Organı Önünde Siyasal Sorumluluğu 429
a. Siyasal Sorumluluk Kavramı 429
b. Yasama Organının Bilgi Edinme ve Denetim Araçları 430
aa. Soru (Parliamentary questioning) 431
bb. Genel Görüşme (General debate) 432
cc. Meclis Araştırması (Parliamentary inquiry) 433
dd. Gensoru (Censure motion) 433
ee. Meclis Soruşturması (parliamentary investigation) 435
5. Yürütmenin Yasamayı Fesih Yetkisi 437
a. Fesih Kurumunun Varlık Nedeni 439
b. Fesih Yetkisinin Sahibi 440
c. Fesih Kurumunun Genişlemesi 440
d. Fesih Türleri 442
aa. Yürütme Organının Feshi 443
bb. Kendi Kendini Fesih (öz fesih, auto–dissolution) 443
cc. Otomatik Fesih (kendiliğinden sonlanma, dissolution automatique) 444
dd. Karşılıklı Fesih 445
ee. Halkın Geri Çağırması ya da Kolektif Azil Yolu (recall) 445
D. Parlamenter Sistemin Aklileştirilmesi (Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem): Parlamenter Sisteme İşlerlik Kazandırma Eğilimi 446
1. Tanım 446
2. Parlamenter Sistemde Aklileştirme Teknikleri 449
a. Kurucu (Yapıcı) Güvensizlik Önergesi (Önce Kur Sonra Devir Yolu) 450
b. Güvensizlik Önergesinin Sayı ve Süre Yönünden Sınırlandırılması 451
c. Hükümetin Kurulmasının Kolay, Düşürülebilmesinin Zorlaştırılması 451
d. Giyotin Usulü 452
e. Fesih Yetkisinin Rasyonelleştirilmesi (Fesih Tehdidi Altında Güvenoyu) 453
f. Parlamentonun Etkin Çalışmasını Sağlamaya Yönelik Önlemler 453
3. Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Araçların Sisteme Katkısı 454
IV. “GÜÇLERİN SERT AYRILIĞI”: BAŞKANLIK SİSTEMİ 455
A. Genel Olarak Başkanlık Sistemi 456
B. Başkanlık Sisteminin Ayırt Edici Unsurları 457
1. Monist (Monocéphale) Yürütme (Tek Yapılı/Tek Başlı) 458
2. Organların Birbirinden Bağımsızlığı 459
a. Organların Göreve Gelişinde Bağımsızlık (Organik Sert Ayrılık) 459
b. Organların Görevlerinde Bağımsızlık (İşlevsel Sert Ayrılık) 460
c. Organların İlişkilerinde Bağımsızlık 461
C. Başkanlık Sisteminde Güçlerin Birbiriyle Yakınlaştırılması 463
1. Başkanın Veto Yetkisi 465
2. Üst Düzey Kamu Yöneticilerinin Atamalarında Yasama Onayı 467
3. Uluslararası Sözleşmelerin Onayı 468
4. Bütçe Yetkisi 469
D. Uygulamada Durum 470
1. ABD Sistemi ve Saf (Otantik) Başkanlık 470
2. Yasama Organı 471
3. Yürütme Organı 472
a. Başkan 472
aa. Seçim Usulü 473
bb. Görev ve Yetkileri 474
b. Başkan Yardımcısı 475
c. Başkanlık Kabinesi 476
d. Başkan ve Kongre (Yasama Organı) Arasındaki İlişkiler 476
aa. Başkanın Kongre Üzerinde Sahip Olduğu Araçlar 479
bb. Başkanın Tek Başına Kullandığı Düzenleme Aracı Olarak “Başkanlık Kararnameleri” ya da “Başkanlık Emirnameleri” (executive orders) 481
aaa. Genel Olarak “Başkanlık Kararnameleri” (Başkanlık Emirnameleri) 481
bbb. Başkanlık Kararnameleri ve Bildirilerinin Hukuki Statüsü ve Kapsamı 482
cc. Başkan Üzerinde Kongre Araçları 486
e. Başkanın Sorumluluğu 487
V. KARMA (MELEZ/HİBRİT) HÜKÜMET SİSTEMLERİ 488
A. Başkan Ağırlıklı Karma Sistemler (régimes à prépondérance présidentielle) 490
1. Yarı Başkanlık Sistemi 490
a. Genel Çerçeve 490
b. Sistemi İsimlendirmede Güçlükler 494
c. Yarı Başkanlık Sisteminin Belirgin Özellikleri 497
aa. Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesi 498
bb. Cumhurbaşkanının Nispeten “Önemli” Sayılabilecek Yetkilere Sahip Olması 499
cc. Hükümetin Parlamento Önünde Siyasal Sorumluluğu 500
d. Yarı Başkanlık Sisteminin Uygulaması 501
2. Başkancı Yapılar (Sistemler) 504
a. Saf Başkanlık Sisteminden Ayırma Zorunluluğu 504
b. Başkanlık Sisteminin Başka Ülkelerde Uygulamasında Karşılaşılan Güçlükler 506
c. Saf Başkanlıktan Sapmalar ve Başkanın Kontrolsüz Güce Dönüşebilme Riski 508
d. Başkancı Sistemlerde Parlamenterleşme Eğilimleri ve “Parlamenterleştirilmiş Başkanlıklar” ya da Rasyonelleştirilmiş Başkancı Model Kurgusu 509
B. Parlamento Ağırlıklı Karma Sistemler (les régimes à prépondérance parlementaire): Meclis Hükümeti Sistemi 512
1. Meclis Hükümeti Sistemini Sınıflandırma Sorunu 512
2. Meclis Hükümeti Sistemi (Konvasiyonel Sistem): Tanımı ve Tarihçesi 514
3. Özellikleri ve İşleyişi 516
a. Yasama ve Yürütme İşlevlerinin Yasama Organında Toplanması 516
b. Yürütme Organı Yasama Organından Bağımsız Bir Kimliğe Sahip Değildir 517
c. İşlevlerin Yerine Getirilmesi Meclis Tarafından Belirlenir 517
d. Yürütmenin Meclise Karşı Kullanabileceği Hukuksal Bir Aracı Yoktur 517
e. Meclisin Sürekliliği 517
f. Meclisin Üstünlüğü 517
4. Uygulamada Durum 518
a. İsviçre Sistemi ve Meclis Hükümeti Açısından Değerlendirilmesi 519
b. 1921 Teşkilat–ı Esâsîyesi (Anayasası) ve Meclis Hükümeti Sistemi 521
Beşinci Bölüm
EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMİ OLARAK DEMOKRASİ
I. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN KÖKENİ 523
A. Klasik Demokrasi ve Evrimi 523
B. Günümüzde Aldığı Anlam 526
II. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN BELİRLEYİCİ İLKELERİ 528
A. İktidarın Seçim Yoluyla Değiştirilebilir Oluşu: Düzenli Aralıklı Seçimler 529
B. Katılımcılık 530
C. Çoğunluk İlkesi: Çoğunluğun Yönetimi 531
D. Muhalefetin Varlığı 532
E. Siyasal Çoğulculuk 533
1. Genel Anlamda Çoğulculuk ve Demokrasi 533
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Çoğulculuk 535
F. Hak ve Özgürlüklerin Güvencesi 536
G. Azınlığa Saygı İlkesi 537
H. Güçler Ayrılığı 539
İ. Çok Partili Siyasal Yaşam: “Siyasal Rekabet”e Dayalılık 539
J. Hukukun Üstünlüğü 539
K. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik 541
III. EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMLERİ OLARAK DEMOKRASİ UYGULAMALARI 541
A. Doğrudan (Aracısız–Temsilsiz) Demokrasi 542
B. Temsili Demokrasi 545
1. Temsili Rejim Teorisi 545
2. Anlamı ve Geçirdiği Süreç 546
C. Yarı Doğrudan Demokrasi 548
1. Tanım ve Çerçevesi 548
2. Yarı Doğrudan Demokrasi Araçları 550
a. Halk Vetosu (Veto populaire) 551
aa. İsviçre’de Federal Düzeyde 552
bb. ABD’de Federe Devlet Düzeyinde 553
cc. İtalya’da 553
b. Halkın Kanun Girişimi (initiative de populaire) 553
c. Referandum 556
aa. Tanım 556
bb. Referandum– Plebisit Oylamaları Farklılığı 557
cc. Referandum Türleri 561
(1) Konularına Göre 562
(2) Uygulama Çevresine Göre 562
(3) Harekete Geçirilişinin Niteliğine Göre 563
(4) Harekete Geçiriliş Zamanına Göre 563
(5) Doğurduğu Sonuca Göre 563
(6) Harekete Geçirecek (Başlatacak) Makama Göre 564
dd. Referandum Sınırlamaları 565
d. Halkın Geri Çağırması (Révocation Populaire=Temsilcinin Azli=Recall) 566
aa. Bireysel Geri Çağırma (Bireysel Azil) 567
bb. Kolektif (Toplu) Geri Çağırma (aberrufungsrecht) 567
IV. EGEMENLİĞİN KULLANIMINA KATILIM ARACI OLARAK SEÇİMLER 568
A. Genel Oy İlkesi (Herkes için oy ilkesi) 569
1. Tanım ve Tarihçesi 569
2. Genel Oy Hakkına Getirilen Nesnel Sınırlamalar 572
a. Yaş 572
b. Yabancılar Yönünden 574
c. Asker Kişiler Yönünden 576
d. Mahkûmlar Yönünden 576
e. Diğer Kısıtlamalar 577
3. Genel Oy ve Demokrasi Kültürü İlişkisi 578
B. Eşit Oy İlkesi (Tek Birey–Tek Oy) 579
1. Sayısal Açıdan Oy Eşitsizliği (Çoğul oy/bindirmeli oy) 579
2. Değer Açısından Oy Eşitsizliği 580
3. Seçim Sisteminden Kaynaklanan Oy ve Temsil Eşitsizliği 581
C. Doğrudan Oy–Dolaylı Oy (suffrage direct–suffrage indirect) 581
D. Oyun Gizliliği İlkesi 583
E. Zorunlu Oy–Serbest Oy İlkesi (compulsory, mandatory voting/voluntary voting) 585
F. Dürüst Oy İlkesi (honnêteté du vote) 588
G. Bireysel Oy İlkesi (Vote personel) 589
H. Yargı Güvencesi Altında Seçim İlkesi 591
Altıncı Bölüm
EGEMENLİĞİN KURUMSAL İFADE ARAÇLARI OLARAK
SİYASAL PARTİLER VE SEÇİM SİSTEMLERİ
I. SİYASAL PARTİ KAVRAMI VE HUKUK ALANINA GİRMELERİ 593
A. Siyasal Parti Tanımı 593
1. Amaç unsuru 594
2. Örgütlü (Teşkilâtlı) Sivil Topluluk Unsuru 595
3. Süreklilik Unsuru 596
B. Siyasal Partilerin Kısa Tarihçesi 597
II. SİYASAL PARTİLERİN İŞLEVLERİ 598
A. Toplum Çıkarlarını Birleştirmek İşlevi 599
B. İktidarı Kullanma, Denetleme ve Muhalefet İşlevi 600
C. Siyasal Kadroların Yetiştirilmesi İşlevi 601
D. “Siyasal Sosyalleştirme” (Political Socialisation) İşlevi 601
E. Halkla Yönetim Arasında İletişim Kanalı Görme İşlevi 602
III. SİYASAL PARTİLERİN HUKUKSAL NİTELİĞİ 602
IV. SİYASAL PARTİLERİN SINIFLANDIRILMASI 604
A. Yapıları Yönünden 605
1. Kadro Partileri 605
2. Kitle Partileri 606
B. İşlevleri Yönünden 606
1. Bireysel Temsil Partileri 606
2. Sosyal Bütünleşme Partileri 607
C. İdeolojik Türdeşlikleri Yönünden 608
1. Türdeş Partiler 608
2. Türdeş Olmayan Partiler 608
D. Disiplinleri Yönünden 608
1. Disiplinli Partiler 609
2. Serbest Partiler (Disiplinsiz Partiler) 609
V. PARTİ SİSTEMLERİ VE SONUÇLARI 610
A. Tek Partili Sistemler 612
1. “Hâkim Tek Parti Sistemi” 613
2. “Hegemonyacı Tek Partili Sistem” 613
B. İki Partili Sistemler 613
C. Çok Partili Sistemler 615
1. Katı (Agresif) Çok Partili Sistem (le multipartisme rigide) 615
2. Esnek (Ilımlı) Çok Partili Sistem (le multipartisme souple) 616
VI. SİYASAL PARTİLERİN KURULUŞ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 616
A. Kuruluşları 616
B. Partilere Devlet Yardımı 617
1. Devlet Tarafından Sağlanan İmkân, Yardım ve Kolaylıklar 619
a. Doğrudan Sağlanan Yardım ve Kolaylıklar 619
b. Dolaylı Yoldan Sağlanan Yardım ve Destekler 620
2. Yardım Almada Bazı Yasaklar ve Devlet Yardımından Yararlanma Esasları 620
C. Siyasal Partilerin Denetlenmesi 622
1. Gelir, Gider ve Seçim Harcamaları Yönünden (Mali Denetim) 622
2. Faaliyetleri Yönünden Denetim 624
3. Siyasal Partilere Uygulanacak Yaptırımlar 626
4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Siyasal Partilere Yaklaşımı 628
D. Parti İçi Demokrasi 631
1. Tanım ve Önemi 631
2. Parti İçi Demokrasiyi Sağlamada Hukukun Etkisi 632
VII. TEMSİLCİLERİN BELİRLENMESİ YÖNTEMİ OLARAK SEÇİM SİSTEMLERİ 634
A. Seçim Çevresi Kavramı ve Düzenlenmesi 635
1. Seçim Çevresi Kavramı ve Türleri 635
a. Ulusal Seçim Çevresi 636
b. Geniş Seçim Çevresi (Geniş Bölge) 636
c. Dar Seçim Çevresi (Dar Bölge) 636
2. Seçim Çevrelerinin Oluşturulması ve Eşit Temsiliyet İlkesi 637
a. Genel Olarak 637
b. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı 639
B. Seçim Çevresinden Çıkartılacak Milletvekili Sayısı ve Seçim Turlarına Göre Seçimler 640
C. Seçim Sistemleri 641
1. Çoğunluk Sistemi 642
a. Çoğunluğun Türüne Göre Çoğunluk Sistemi 642
aa. Salt Çoğunluk Sistemi 642
bb. Basit Çoğunluk Sistemi (Nispî Çoğunluk Sistemi) 642
b. Seçilecek Aday Sayısına Göre Çoğunluk Sistemi 643
aa. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (scrutin majoritaire uninominal) 643
bb. Listeli Çoğunluk Sistemi 644
2. Nispî Temsil Sistemi (Orantılı Temsil) 645
a. Tanım 645
b. Nispi Temsil Sisteminde Milletvekili Dağılımı 645
aa. Ulusal Sabit Seçim Sayısı 645
bb. Değişken Seçim Çevresi Sayısı 645
c. Artık Oyların Değerlendirilmesi Yöntemleri 646
aa. En Fazla Artık Oy Yöntemi (la méthode des plus forts restes) 646
bb. En Yüksek Ortalama Oy Yöntemi (la méthode de la plus forte moyenne) 646
cc. D’Hondt Sistemi 647
dd. Sainte–Laguë Sistemi (Tek sayı sistemi) 649
ee. Milli Bakiye (Artık) Sistemi (La méthode des restes sur le plan national) 650
3. Karma (Hibrit/Melez) Seçim Sistemleri 651
a. Karma Sistem Arayışları ve Uygulamaları 651
b. Karma Sistem Örnekleri 653
4. Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerin Seçim Sistemleri 655
D. Seçim Sisteminin Siyasal Partiler ve Siyasal Rejim Üzerindeki Etkileri 656
1. Çoğunluk Sistemine İlişkin Değerlendirme 656
a. Genel Olarak 656
b. Seçim Adaletsizlikleri ve “Küp Kanunu” Formülü 657
c. Seçim Adaletsizlikleri ve Karşılaştırmalı Somut Örnekler 658
d. Tek Turlu, Tek İsimli Çoğunluk Sistemi ve Siyasal Sonuçları (İngiliz Sistemi) 659
e. İki Turlu Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (Fransız Sistemi) 660
f. Çoğunluk Sistemi Her Zaman Parlamentoda Çoğunluğun Garantisi Değildir 660
2. Nispî Temsil Sisteminin Değerlendirilmesi 661
3. Seçim Sisteminin Doğurduğu Sonuçların Çeşitli İhtimallere Göre Toplu Olarak Açıklanması 662
4. Genel Değerlendirme 664
VIII. SEÇİM BARAJLARI 667
A. Kavram ve Amaç 667
B. Seçim Barajı Türleri 669
1. Seçim Çevresi Barajı 669
2. Ülke Barajı 669
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Seçim Barajlarına Yaklaşımı 672
Yedinci Bölüm
DEVLETİN TEMEL ORGANLARI
I. YASAMA ORGANI 673
A. Yasama Organının Oluşumu 673
1. Genel Olarak Meclislerin Sayısı 674
2. Çift Meclislilik 674
a. Tarihçe ve Günümüzde Durum 674
b. Çift Meclisli Yasama Organlarının Oluşumu ve Yetki Paylaşımı 676
3. Tek Meclislilik/Çift Meclislilik Üzerinde Tartışmalar 677
a. İkinci Meclislerin Aleyhine Görüşler 677
b. İkinci Meclislerin Lehine Görüşler 678
c. Değerlendirme ve Sonuç 680
B. Yasama Organının Çalışma Esasları 681
1. İçtüzük Kuralları (Réglement d’assemblée, Règlement intérieur de parlement) 681
a. İçtüzük Kurallarının Önemi 681
b. İçtüzük Kurallarının Düzenleme Alanı ve Yetki 682
2. Parlamentoların Toplanma Dönemleri ve Bazı Kavramlar 685
3. Yasama Organının Görüşme ve Oylamalarına İlişkin Temel Kavramlar 685
a. Öncelikle ve İvedilikle Görüşme 685
b. Toplanma ve Karar Yeter Sayısı 686
c. Oylama Yöntemleri 688
C. Yasama İşlevi ve Nitelikleri 689
1. Yasama İşlevi Olarak Kanun 689
2. Yasama İşlevinin Ayırt Edici Özellikleri 691
a. Genellik İlkesi 692
b. Aslî Düzenleme Yetkisi Oluşu 695
c. Devredilemezlik İlkesi 697
D. Yasama Üyeliğinin Niteliği 699
1. Temsili Vekâlet (mandat représentatif) İlkesi ve Sonuçları 699
a. Azil Yasağı 700
b. Millî Temsil İlkesi 700
2. Emredici/Azledici Vekâlet (mandat impératif) ve Sonuçları 703
E. Parlamenter Bağışıklıklar (Les immunités parlementaires) 704
1. Kavram ve İçerik 704
2. Yasama Bağışıklığı Türleri 705
a. Yasama Sorumsuzluğu (l’irresponsabilité parlementaire) 705
aa. Tanım ve Çerçevesi 705
bb. Sonuçları 706
cc. Sorumsuzluk ve Parlamento Disiplin Hukuku 709
b. Yasama Dokunulmazlığı (l’inviolabilité parlementaire) 709
aa. Tanım ve Çerçevesi 709
bb. Özellikleri 711
II. YÜRÜTME ORGANI 713
A. Yürütmenin Geleneksel İşlevleri 714
1. Kanunların Uygulanması 714
2. İç ve Dış Güvenliğin Sağlanması 715
3. Yürütmenin Düzenlemelerde Bulunması 715
4. Ülke Genel Siyasetinin Tespiti ve Uygulanması 717
B. Yürütme Organının Görevlerinin Genişlemesi ve Giderek Güçlenmesi 718
1. Yürütme Organının Görev Alanının Genişlemesinin Nedenleri 718
2. Yürütme Organının Ön Plana Çıkmasının Sonuçları 718
a. Yasama İşlevine Yürütmenin Giderek Karışması 719
b. Yürütmeye Yasama Yetkilerinin Devri (délégation) 719
c. Yürütmeye Özerk Düzenleme Yetkisi Tanınması 720
d. Ulusal Siyasetin Direksiyonunun Yürütmeye Geçmesi 721
C. Yürütme Organının Yapısı 721
III. YARGI 722
A. Kavram 722
1. Yargının Maddî Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 724
2. Yargının Şeklî Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 724
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Yargı Kavramı 724
4. Değerlendirme 726
B. Çoğulcu Demokrasilerde Yargının Yeri ve Temel İlkeler 727
1. Doğal Yargı İlkesi (Doğal Hâkim/Doğal Mahkeme İlkesi) 728
2. Yargı Bağımsızlığı 729
a. Anlamı 729
b. Önemi 731
c. Yargı Bağımsızlığının Ön Şartı Olarak Kurumsal Bağımsızlık 734
aa. Yasama Organına Karşı Kurumsal Bağımsızlık 735
bb. Basına Karşı Bağımsızlık (Dördüncü Güce Karşı) 735
cc. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık 736
dd. Taraflara Karşı Bağımsızlık 737
ee. Yargının Bizâtihi Kendisine Karşı Bağımsızlık 737
d. Yargı Bağımsızlığının Kurucu Unsurları 737
aa. Hâkimlik Güvencesi 738
aaa. Görevinden Alınamama (Azil Yasağı) 738
bbb. Re’sen Emekli Edilememe 739
ccc. Maaş ve Ödeneklerden Yoksun Bırakılamama 740
ddd. Rızası Dışında Başka Bir Yargısal ya da İdari Göreve Getirilememesi 740
eee. Görev Yeri Değişikliği (Coğrafi Güvence) 740
bb. Yargıya Müdahale Suçu 741
cc. Atama ve Özlük İşlemlerinin Bağımsız Kurullara Bırakılması 741
3. Yargının Tarafsızlığı ve Bağımsızlıkla İlişkisi 741
4. AİHM İçtihatları Işığında Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı 744
a. Yargı Yerinin ve Yargı Görevini Yerine Getiren Kişilerin Niteliği 744
b. Hâkimlerin Göreve Gelmeleri ve Bağımsızlıkları Üzerinde Etkisi 745
c. Dış Baskılara Karşı Korunması ve Güvencesi 746
C. Yargısal Kurullar 747
1. Bağımsız ve Tarafsız Yargı İçin Yargısal Kurullar Oluşturma Gereği 747
2. Yargısal Kurulların Oluşumu 748
a. Kooptasyon Modeli (Korporatif Model) 748
b. Karma Nitelikte Yapılanma Modeli 749
D. Yargının Denetimi ve Sorumluluğu 751
1. Cezaî Sorumluluk 753
2. Medenî Sorumluluk 753
3. Disipliner Sorumluluk 754
Sekizinci Bölüm
SİYASAL İKTİDARIN SINIRLANMASI ARACI OLARAK
ANAYASALLIK DENETİMİ
I. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ KAVRAMI 757
A. Anayasal Üstünlüğün Gerekçeleri ve Temelleri 757
1. Maddî Temeli: Devletin Kurucu İşlemi Olma 758
2. Organik Temel: Kurucu İradenin Eseri Olma 758
3. Demokratik Temeli: Anayasanın Sosyal Sözleşme Niteliği Taşıması 759
4. Biçimsel Temel: Yapılış ve Değiştirilişinin Diğer Kurallardan Farklı Esaslara Bağlanması 760
B. Anayasanın Üstünlüğünün İki Anlamı 760
1. Esasa İlişkin Üstünlük/Maddî Üstünlük (suprématie matérielle) 760
2. Şekle İlişkin Üstünlük (suprématie formelle) 761
II. ANAYASAL ÜSTÜNLÜĞÜN KURUMSAL GÜVENCESİ OLARAK ANAYASALLIK DENETİMİ 762
A. Genel Olarak 762
1. Geniş Anlamda Anayasallık Denetimi 763
2. Dar Açıdan Anayasallık Denetimi 763
B. Parlamentonun Üstünlüğünden Anayasanın Üstünlüğüne 763
1. Parlamentonun Üstünlüğü: Genel İrade Efsanesi 763
2. Genel İradenin Sarsılması: Anayasanın Üstünlüğü 764
C. Yapan Organa Göre Anayasallık Denetimi Türleri 766
1. Siyasal Organlar Eliyle Anayasallık Denetimi 766
a. Tanım 766
b. Siyasal Denetim Yoluna Yöneltilen Eleştiriler 768
2. Yargısal Denetim (Anayasa Yargısı/Anayasal Yargı) 770
III. ANAYASAYA UYGUNLUĞUN YARGISAL DENETİMİ (ANAYASA YARGISI) 773
A. Anayasa Yargısının Meşruiyeti Sorunsalı 773
B. Anayasa Yargısına Yöneltilmiş Eleştiriler ve Meşruiyet İnşâsı Arayışları 775
1. Halk İradesinin Yasama İradesiyle Özdeşleştirilemeyeceği 776
2. Seçilmiş Olmanın Tek Başına Demokrasinin Meşruiyet Ölçüsü Olmayışı 777
3. Son Sözün Yine Seçilmişlere Ait Olduğu 778
4. Kararlarının Yasama Yetkisinin Kullanımı Olmadığı 779
5. Anayasa Yargısının da Kaynağını Anayasadan Alan Bir Yargı Yetkisi Olduğu 781
C. Anayasa Yargısının Yükselişi 781
IV. ANAYASA YARGISINDA DENETİM MODELLERİ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 783
A. Denetim Modeline Göre Anayasa Yargısı 784
1. Amerikan Modeli (Decentralized Judicial Review) 785
a. Ortaya Çıkışı 785
b. Marbury/Madison Davası ve (Amerikan) Anayasa Yargısı Bakımından Önemi 787
c. Sistemin (Modelin) Belirgin Özellikleri 788
aa. Yaygınlaştırılmış Anayasa Yargısı Modelidir (un contrôle décentralisé) 789
bb. Somut Olay Denetimine Dayanır (voi d’exception/contrôle concret) 790
cc. Denetim Ancak Düzeltici/Bastırıcı (contrôle à posteriori) Olabilir 790
dd. Verilen Kararlar Somut Olay ve Taraflarıyla Sınırlıdır (un contrôle aux effets relatifs) 791
ee. Denetimin Kapsamı ve Kararların Yerine Getirilmesi 792
d. Modelin Uygulama Çevresi 793
2. Avrupa Modeli (centralized judicial review) 794
a. Modelin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 795
b. Modelin Temel Özellikleri 797
aa. Merkezileşmiş, “Özel Yetkili Anayasa Yargısı” Esasına Dayanır 797
bb. Hem Soyut Hem Somut Denetime Elverişlidir 798
cc. Hem Önleyici Hem Düzeltici Sisteme Uygun Modeldir 799
dd. Mahkeme Kararları Mutlak Otoriteye Sahiptir 799
3. Her İki Modelin Tablo Eşliğinde Karşılaştırılması 799
4. Anayasallık Denetimi Modellerinin Dünya Genelinde Dağılımı 800
B. Zaman Bakımından Anayasa Yargısı 800
1. Önleyici Denetim (côntrole préventif, controle préalable, ex ante, a priori) 800
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 800
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 802
2. Düzeltici (Bastırıcı) Denetim (contrôle répressif, ex post, a posteriori denetim) 804
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 804
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 804
3. Önleyici ve Düzeltici Denetimin Çeşitli Açılardan Karşılaştırılması 806
4. Değerlendirme ve Tablo Eşliğinde Uygulama Örnekleri 807
C. Anayasal Dava Türleri (Başvuru Yolları) (le mode de contrôle) 807
1. İptal Yolu (côntrole par voie d’action, soyut norm denetimi, dava yolu) 808
2. Somut Norm Denetimi (côntrole par voie d’exception, constitutional review, def’i yoluyla denetim, itiraz yolu) 810
3. Kişisel (Bireysel) Başvuru Yolu (“individual application”, “recours individuel”, “requête individuelle”) 812
V. ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI VE ALANI 815
A. Denetim Kapsamı 815
1. Şekil Açısından Denetim 816
2. Esas (Öz) Açısından Denetim 816
B. Denetim Alanı (Denetime Tâbi İşlemler) 816
1. Kanunlar (Her ülkede) 816
2. Yasama İçtüzükleri ve Diğer Düzenleyici İşlemler 818
3. Uluslararası Sözleşmeler 818
4. Referandumlar 819
5. Anayasa Değişiklikleri 819
a. Şekil Bakımından Denetim 820
b. Anayasa Değişikliklerinin İçerikleri (Esas) Yönünden Denetimi ve Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 820
aa. Esas Denetiminin Anlamı ve İçeriği 820
bb. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 823
VI. MAHKEMELERİN KOMPOZİSYONU (OLUŞUMU) ÜZERİNE 826
A. Mahkeme Üyelerinin Belirlenmesi Yöntemi 826
B. Üyelerin Göreve Getirilişi, Bağımsızlık ve Tarafsızlıkları 827
C. Üyelik Şartları ve Görev Süresi 829
D. AB Ülkelerinde Mahkemenin Oluşumu, Üye Sayısı ve Görev Süreleri 830
VII. MAHKEMELERİN GÖREV ALANLARI: BELLİ BAŞLI İŞLEVLERİ ÜZERİNE 831
A. Hak ve Özgürlükleri Koruma, Hukuk Devletini Güçlendirme İşlevi 832
B. Yetki Dağılımından Doğan Uyuşmazlıkları Çözme 834
1. Devlet Bileşenleri Arasında Yetki Dağılımından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar 835
2. Devlet Organları Arasında Çıkan Yetki Uyuşmazlıkları 835
C. Ulusal Düzeyde Seçim ve Referanduma İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü 836
D. Siyasal Partilerin Kapatılmaları ve Malî Denetimleri 836
VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNDE ÖLÇÜ (REFERANS) NORMLAR 837
IX. MAHKEME KARARLARININ ETKİSİ VE SONUÇLARI 840
A. Genel Olarak Yargısal Karar Alma Modelleri ve Mahkemenin Karar Türleri 840
1. Yargısal Karar Alma Modelleri 840
a. Klasik Yaklaşım 840
b. Şekilci Yaklaşım (Formalist yaklaşım) 840
c. Davranışçı Yaklaşım 841
d. Yeni Kurumsalcı Yaklaşım 841
2. Anayasa Yargısında Karar Türleri 842
a. Yokluk Kararları (inexistence) 842
b. İptal Kararları (Nullite) 844
c. Ret Kararları (Anayasaya uygunluk kararları) 844
d. “Şartlı (Rezervli) Ret”: Ret–İptal Arası Kararlar (les décisions intermédiaires) 845
aa. Kavramın Anlamı 845
bb. Şartlı Ret Kararlarına Başvuru Nedeni 846
cc. Uygulamada Durum 847
e. Çağrı Kararları 849
B. Kararların Etkisi 852
1. Kararların Bağlayıcılığı 852
2. Kararların Yürürlüğe Girmesini Erteleme 854
3. Kararların Kişiler Bakımından Etkisi 855
4. Kararların Zaman Bakımından Etkisi 855
X. ANAYASA YARGISINDA GEÇİCİ ÖNLEMLER 856
A. Geçici Önlemler Kurumuna Gereksinim ve Kurumun Amacı 856
B. Bazı Ülkelerde Uygulama Örnekleri 858
1. ABD Uygulaması 859
2. Belçika Uygulaması 860
3. Almanya Uygulaması 861
4. Türkiye Uygulaması 861
EKLER 863
Seçilmiş Kaynakça 865
Kavram Dizini 901 |
Bilgisayar, Teknoloji Kitapları 
