İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Yedinci Baskıya Önsöz 7
Önsöz 9
Kısaltmalar 37
Birinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ OLARAK
ANAYASA VE ANAYASA HUKUKU
Birinci Kısım
ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASA HAREKETLERİ
I. ANAYASA KAVRAMI: ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ 41
A. Anayasa Kavramının Etimolojisi 41
B. Anayasacılık Düşüncesi ve Hareketleri 44
1. Anlamı ve Tarihçesi 44
2. Liberal Anayasacılığın Düsturları (Mottoları) 47
3. Liberal Anayasacılığın Amaç ve İlkeleri 48
4. Anayasacılık ve Demokrasi Düşüncesi Arasındaki Karşıtlık ve Anayasal Demokrasi 50
C. Anayasacılık Düşüncesinde Anayasaya Yüklenen İşlevsel Anlam: Anayasanın Siyasal Anlamı 52
D. Anayasanın Anlam Erozyonuna Uğraması 54
E. Anayasacılığın İçini Boşaltma Eğilimleri: Liberal Anayasacılık Versus İlliberal Anayasacılık (!) ve Anayasacılık Öykünmeleri 56
1. Liberal Anayasacılığa Yönelik Tehditler ve “Anti–Anayasacılık” (!) Tezleri 56
2. Anayasacılık Çeşitlemelerinin (!) Anayasacılığı Sulandırma Sorunu 60
F. Türkçede Terminoloji Sorunu ve Tartışması 62
II. ANAYASALARIN İŞLEVLERİ 64
A. Hukuksal İşlevleri 66
1. Anayasa, Hukuk Düzeninin Geçerlilik Temelidir 66
2. Anayasa, Devletin Kurucu İşlemi ve Yönetenlerin Statüsüdür 66
3. Anayasa, Bir Devletin Uluslararası Toplumdaki Sembolüdür 67
4. Anayasa, Siyasal İktidarın Sınır ve Çerçevesi, Özgürlüğün Güvence Aracıdır 67
B. Siyasal İşlevleri 68
1. Anayasa Egemen Halkın İradesini Yansıtan İşlemdir 68
2. Anayasa Yönetimin Meşruiyet Kaynağıdır 69
3. Anayasa Ulusal Bütünlüğün ve Ortak Kimlik İnşasının Temel Unsurudur 70
4. Anayasa Bir İdeoloji ve Felsefenin Somutlaşmış İfadesidir 73
5. Anayasa Siyasal İstikrarı Sağlama Aracıdır 74
III. ANAYASALARIN İÇERİĞİ 74
A. Genel Çerçeve 74
1. Anayasal Değerlere Dair Hükümler (Anayasal Kimlik) 75
2. Devlet Teşkilatına Dair Hükümler (Anayasal Kurumlar) 75
3. Hak ve Özgürlüklere Dair Hükümler (Anayasal Hak ve Özgürlükler) 76
B. Anayasal Başlangıçlar ve Pozitif Değeri Sorunu 77
1. Anayasal Başlangıçlar (dibace, önsöz, preamble) 77
2. Başlangıçların Pozitif Hukuk Gücü Sorunsalı 79
a. Hukuksal Güçleri Yönünden Başlangıç Türleri 79
aa. Dekoratif Başlangıçlar 80
bb. Bağlayıcı Başlangıçlar 80
cc. Yorumlayıcı Başlangıçlar 80
b. Pozitif Değere Sahip Başlangıçlar Sorunu 81
aa. Yasama Organına “Açık Çek” Sunması 81
bb. Anayasa Yargısına Geniş Değerlendirme Marjı Bırakması 82
c. Anayasal Başlangıçlara İlişkin Genel Değerlendirme 83
IV. ANAYASA HUKUKU VE DİĞER HUKUK DALLARI ÜZERİNDE ETKİSİ 83
A. Tanım 83
B. Anayasa Hukuku Alanının Çerçevesini Çizmede Zorluk 85
C. Anayasa Hukukunun İçeriği: Anayasa Hukuku, Anayasanın Hukuku 86
1. Genel Olarak 86
2. Anayasa Hukukunun Kısımları 87
3. Anayasa Hukuku Alanının Genişlemesi ve Bunun Alanın İsimlendirilmesi ve İçeriği Üzerinde Etkisi 90
a. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesi 90
b. Anayasa Hukukunun Alanının Genişlemesinin Dersin İçeriği, Yöntemi ve İsimlendirilmesi Üzerindeki Etkisi 90
c. Günümüzde Anayasa Hukukunun Alanı 92
D. Anayasa Hukukunun Uluslararasılaşması 94
E. Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi 96
1. Konu Bakımından Ayrılamama 96
2. Yöntemsel Ayrışma 97
3. Karşılıklı Etkileşim 98
V. ANAYASA HUKUKUNUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ 99
A. Anayasa Hukuku, Bir Yandan Eski, Bir Yandan Genç Bir Hukuk Dalıdır 99
B. Anayasa Hukuku, Kamu Hukukunun Bir Dalıdır 100
C. Anayasa Hukuku Sürekli Değişim İçinde Olan Bir Hukuk Dalıdır 101
D. Anayasa Hukuku Diğer Hukuk Dallarına da Hâkim Bir Hukuk Dalıdır: “Hukukun Anayasallaşması” 102
E. Anayasa Hukuku, Değerlere Dayalı Bir Hukuk Dalıdır (Un droit engagé) 104
VI. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 106
A. Bilgi Kaynağı 106
B. Organik Kaynak 106
C. Sosyolojik Kaynak 107
D. Şekli Kaynak 108
VII. ANAYASA HUKUKUNDA YÖNTEM 110
A. Genel Olarak Hukuksal Pozitivizm Yöntemi (Egzejetik Yöntem/Metin Yorumculuğu Yöntemi) 110
B. Anayasa Hukukunda Yöntemler 111
1. Dogmatik Yöntem 111
2. Yöntem Genişlemesi ve Sosyolojik Yönteme Başvuru Gereği 113
İkinci Kısım
ANAYASALARIN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ANLAMLARI YÖNÜNDEN ANAYASALAR: ANAYASANIN TERMİNOLOJİK AÇIDAN İKİ FARKLI ANLAMI 117
A. Geniş (Maddi) Anlamda Anayasa (la constitution au sens large) 118
B. Dar (Şekli) Anlamda Anayasa (au sens strict) 120
C. Geniş Anlamda Anayasa–Dar Anlamda Anayasa Arasındaki İlişkiler 121
D. Geniş ve Dar Anlamda Anayasa Tanımlarının Karşılaştırılması 123
E. Ayrıma Yönelik Tereddütler ve Ayrımın Gerekli Olup Olmadığı 123
II. ŞEKİLLERİ YÖNÜNDEN 126
A. Yazılı Anayasalar (written constitutions) 126
B. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar 127
1. Tanım 127
2. Yazılı Anayasa İle Gelenek Ağırlıklı Anayasanın Karşılaştırılması 129
3. Gelenek Ağırlıklı Anayasaların Oluşumu 129
a. Objektif Unsur (Maddi Unsur–Tekrarlama Olgusu–Répétition) 130
b. Sübjektif Unsur (Manevi/Psikolojik Unsur–le centiment d’obligation) 130
c. Hukuksallık Unsuru 130
4. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar ile Anayasa Gelenekleri İlişkisi 131
a. Anayasa Geleneği Kavramı 131
b. Anayasa Geleneklerinin İşlevi 133
aa. Yazılı Anayasanın Boşluklarını Doldurma İşlevi (Praeter Legem) 133
bb. Yazılı Anayasa Kuralını Yorumlayıcı İşlevi veya Belirsizliklerini Giderme İşlevi (Secundum Legem) 133
cc. Yazılı Anayasa Kuralını Kaldırma veya Değiştirme İşlevi (Praeter Constitutionem) 133
c. Anayasa Geleneklerinin Anayasa Uygulamalarından (Pratiklerinden) Farkı 134
C. Yazılı Anayasa–Gelenek Ağırlıklı Anayasa Ayrımının Değerlendirilmesi 136
III. DEĞİŞTİRİLİŞLERİ YÖNÜNDEN 137
A. Katı Anayasalar (Sert Anayasalar/Bükülmez Anayasalar) 137
1. Tanım ve Önemi 137
2. Özellikleri ve Sonuçları 138
3. Katılığın Olumlu ve Olumsuz Yanları 139
a. Olumlu Yanları 140
b. Olumsuz Yanları 140
c. Değerlendirme 141
d. Katılığı Sağlayıcı Düzenlemeler 142
B. Esnek (Yumuşak) Anayasalar 142
IV. ANAYASA YAZIM TEKNİĞİ YÖNÜNDEN ANAYASALAR 144
A. Düzenleyici Anayasa–Çerçeve Anayasa 144
1. Tanım 144
2. Değerlendirme ve Uygulamada Durum 146
B. Yazılım Yöntemi Bakımından: Orijinal (Özgün) Anayasalar–Taklit Anayasalar 148
V. İŞLEVLERİ (FELSEFELERİ) YA DA ANAYASACILIK YÖNÜNDEN ANAYASALAR 150
A. Anayasal Ontoloji ve Anlam Kayması (invertion) 150
B. Anayasaları “Ontolojik Açıdan” Sınıflandırma Gereği ve Anayasa Türleri 152
VI. İÇERDİKLERİ HÜKÜMLERİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN: SİYASAL ANAYASA/SOSYAL ANAYASA 156
İkinci Bölüm
ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ
I. KURUCU İKTİDAR KAVRAMI 159
II. ASLİ KURUCU İKTİDAR (le pouvoir constituant originaire; pouvoir créateur) 162
A. Niteliği 162
1. Hukukun Sıfır Noktası Tezi (Hukuk Boşluğu) 163
2. Asli Kurucu İktidarın Sınırlılığı Tezi: Hukukun Sürekliliği 164
a. Genel Olarak 164
b. Asli Kurucu İktidarın Sürekliliği ve Sınırlılığı 166
3. Değerlendirme 167
B. Asli Kurucu İktidarın Eylemsel Sınırları 169
1. İç Dinamikler 169
2. Dış Dinamikler: Uluslararası Kuruluşların Kurucu İktidar Üzerindeki Etkisi 169
C. Yeni Anayasanın Ortaya Çıktığı Durumlar 172
1. Yeni Bir Devletin Kurulması 173
2. Mevcut Devletin Anayasal Düzeninin Şiddet Yoluyla Ortadan Kalkması ya da Egemenliğin Kaybedilmesi 173
3. Mevcut Anayasal Düzenin Devamında 177
III. YENİ ANAYASA YAPIM YÖNTEMLERİ: KURUCU İKTİDARIN SOMUTLAŞMASI 180
A. Otoriter Yöntemler (Antidemokratik/Monokratik/Otokratik Yöntemler) 182
1. Ferman Yöntemi (charte octroyée) 183
2. Misak/Pakt (charte négociée) Yöntemi 184
B. Demokratik Anayasa Yapımı Yöntemleri 185
1. Halkın Doğrudan Anayasa Yapımı (Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 187
2. Kurucu Referandum Yöntemi (Yarı Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 187
a. Genel Olarak 187
b. Olağan Parlamentolara Kuruculuk İşlevi Verme 190
aa. 1946 Tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası Yapımı 193
bb. 1958 Tarihli V. Cumhuriyet Anayasası 195
cc. Şili Anayasası’nın Yenilenmesi Süreci 196
3. Konvansiyon Yöntemi (Kurucu Meclis/Temsili Demokrasi Yöntemi) 197
C. Karma Yol: Plebisiter Kuruculuk (Kurucu Plebisit Yolu): Demokratik Anayasa Yapımının Bozulmuş Hâli 198
1. Yöntemin Tanımı ve Tarihçesi 198
2. Kurucu Referandumdan Farklılık 200
IV. ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ: “KURULU İKTİDAR” (Pouvoir constitué, pouvoir institué) 201
A. Tanım ve Kurucu İktidardan Farklılıkları 201
B. Kurulu İktidarın Sınırlılığının Meşruiyeti 204
C. Kurulu İktidarın Sahibi 205
D. Genel Olarak Anayasaların Değiştirilmesi Usulleri 207
E. Anayasaların Değiştirilmesinde İzlenen Süreçler 210
1. Öneri/Teklif Süreci (l’initiative) 210
2. Metnin Görüşülmesi ve Karara Bağlanması (Discussion/décision) 211
a. Birden Fazla Görüşme Esasına Bağlama 211
b. Nitelikli Çoğunluklara Tâbi Tutma 212
3. Onay (Ratification) 213
F. Anayasa Değiştirme Yetkisinin Sınırlamaları ve Bunların Pozitif Değeri 214
1. Genel Olarak Sınırlamalar 214
a. Konu Sınırlamaları (maddi sınırlamalar/ (limites matérielles) 215
b. Zamansal Sınırlamalar (limites temporelles) 216
c. Dönemsel (Konjonktürel) Sınırlamalar (limites circonstancielles) 217
2. Değişiklik Sınırlamalarına İlişkin Bazı Özel Durumlar 220
a. Değiştirme Usulünün Değiştirilebilir Olup Olmadığı 220
b. Değişiklik Yasağını Düzenleyen Maddenin Kendisinin Değiştirilebilir Olup Olmadığı 222
c. Değiştirme Yasağının Sadece Yasağı Düzenleyen Maddelerle Sınırlı Olup Olmadığı 226
3. Kurulu İktidara Getirilen Değiştirme Yasaklarının Hukuksal Değeri 228
a. Genel Olarak 228
b. Anayasa–Üstülük (supra–constitutionnalité) Tezi 231
aa. Anayasa–Üstülük Kavramı 231
bb. Pozitif Hukuk Kimliği Kazandırılmış Doğal Hukuk Normları (!) 234
c. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi ve Anayasa–Üstü Normlar 235
d. Anayasa–Üstülük Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler 242
G. Anayasayı Değiştirme Yasaklarına İlişkin Genel Değerlendirme 242
Üçüncü Bölüm
KURUMSALLAŞMIŞ İKTİDAR OLARAK DEVLET
Birinci Kısım
DEVLETİN OLUŞUMU VE TİPOLOJİSİ
I. DEVLET KAVRAMI 247
A. Kavramın Kökeni Üzerine 247
B. Modern Devletin Ortaya Çıkışı 249
1. Feodaliteden Kurumsal Kimliğe (Modern Devlete) 249
2. Modern Devletin İki Aşaması: Kral–Devletten Ulus–Devlete 252
C. Hukuk Açısından Devletin Anlamı ve Çerçevesi 254
II. DEVLETİN KÖKENİ ÜZERİNE ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR 255
A. Devlete İlişkin Tarihsel ve Sosyolojik Yaklaşımlar 257
1. Devlet Patriyarkal Ailelerin Birleşmesinin Ürünüdür 257
2. Devlet Kuvvet ve Mücadelenin Ürünüdür 257
3. Devlet Sınıf Çatışmalarının Ürünüdür 257
B. Devlete İlişkin “Varsayımsal” Yaklaşımlar 258
1. Devletin İlâhî İradenin Ürünü Olduğu Yönündeki Yaklaşımlar 258
2. Devlet Yapay Bir Kurum Olmayıp Biyolojik Bir Varlıktır 258
3. Devlet İrâdî Bir İşlemin Ürünüdür: Sosyal Sözleşme Teorileri 259
a. Thomas Hobbes 259
b. John Locke 260
c. Jean–Jacques Rousseau 260
4. Devlet, Toplumsal Gelişmelerin Ürünüdür: Doğal Gelişim Teorisi 261
III. DEVLETİN KURUCU UNSURLARI 261
A. Ülke Unsuru (Fiziksel–Maddi Unsur, Coğrafi Unsur) 262
1. Kara Ülkesi 264
2. Hava Ülkesi 265
3. Deniz Ülkesi 266
B. Topluluk Unsuru (Sosyal–Beşerî Unsur) 267
1. Topluluk Kavramı 267
a. Milletin Devleti Ortaya Çıkartması 268
b. Devletin Milleti Ortaya Çıkartması 268
2. Topluluk Unsurunu Açıklayıcı Teoriler 268
a. Nesnel (Objektif) Millet Görüşü 269
b. Öznel (Sübjektif) Millet Yaklaşımı 270
3. Değerlendirme 270
C. Siyasal–Hukuksal Unsur: Egemenlik/Devlet Gücü, Siyasal İktidar, Kamu Gücü (puissance publique, souveranité, pouvoir politique) 277
1. Egemenlik Kavramı 278
2. Egemenliğin Belirgin Yanları 280
a. Tekel Güç Oluşu (un pouvoir monopole) 281
b. Meşru Güç Oluşu (un pouvoir légitime) 281
c. Kurumsallaşmış Bir Güç Oluşu (un pouvoir institutionnalisé) 282
d. Hukuksal Bir Güç Oluşu (un pouvoir de droit) 283
e. Asli Bir Güç Oluşu (un pouvoir orijinaire) 283
f. Mutlak Güç Oluşu (un pouvoir absolu) 284
g. Bölünmez, Devredilemez ve Paylaşılamaz Güç Oluşu (pouvoir indivisible et inaliénable) 284
3. Egemenliğin Geçerli Olduğu Alan 285
4. Egemenliğin Kaynağı (Kökeni) Sorunu 287
a. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılışı: Teokratik Egemenlik Anlayışı 287
aa. Tabiatüstü İlahi Egemenlik Görüşü (théorie du droit divin surnatural) 287
bb. Providansiyel (Aşkın) İlahi Egemenlik Görüşü (théorie du droit divin providentiel) 288
cc. Egemenliğin İlahi Kaynağa Dayandırılmasının Sebep ve Sonucu 288
b. Beşerî Egemenlik Anlayışı 289
aa. Halk Egemenliği Teorisi (la théori de la souveraineté populaire) 289
bb. Millet Egemenliği Teorisi (la théorie de la souveraineté nationale) 290
5. İki Egemenlik Anlayışının Doğurduğu Sonuçlar: Demokrasinin Gelişimine Katkıları 292
a. Demokrasi Anlayışı: Temsili Demokrasi–Doğrudan Demokrasi 292
b. Emredici Vekâlet–Temsili Vekâlet 292
c. Seçme İşleminin (İradesinin) Niteliği 293
d. Genel Oy–Sınırlı Oy 293
e. Karşılaştırmalı Tablo Eşliğinde Topluca Sunumu 293
6. Egemenliğin ve Egemenlik Teorilerinin Metamorfozu 294
a. Klasik Egemenlik Kavramında Dönüşüm 294
aa. Egemenliğin Hukuk Yoluyla Sınırlandırılması 295
bb. Egemenliğin Uluslararası Sistemle Sınırlandırılması 296
b. Halk Egemenliği ve Ulus Egemenliği Teorilerinin Günümüzdeki Anlamı 296
D. Tanınma İşleminin Devletlerin Varlığı Üzerindeki Etkisi ve Sonuçları 297
E. Devletin Tüzel Kişiliği ve Sonuçları 298
1. Devletin Tüzel Kişiliğe Sahip Olması 298
2. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Hukuksal Sonuçları 300
İkinci Kısım
DEVLETİN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI
I. ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN DEVLETLER: CUMHURİYETLER VE MONARŞİLER 302
A. Devlet Şekli Olarak Monarşiler 303
1. İktidara Geliş Yöntemine Göre 303
a. Irsî Monarşiler (monarchie héréditaire) 303
b. Seçimli Monarşiler (monarchie elective) 304
2. İktidarın Sınır ve Çerçevesine Göre Monarşiler 305
a. Mutlak Monarşiler (monarchie absolue): “Devlet Benim” 305
b. Meşruti Monarşiler (anayasal monarşiler, monarchie constitutionnelle): “Devlet Olsam da Her Şeyi Yapamam” 307
B. Devlet Şekli Olarak Cumhuriyet 308
1. Tanım ve Çerçeve 308
a. Dar Anlamda Cumhuriyet 308
b. Geniş Anlamda Cumhuriyet 309
2. Cumhuriyet ve Monarşi ile Demokrasi Arasındaki İlişki 309
II. TEŞKİLAT YAPILARI BAKIMINDAN DEVLETLER (Structure de l’État/organisation interne de l’État) 311
A. Üniter Devletler (Tek yapılı, Tekçi, Basit, État simple, État unitaire) 312
1. Tanım ve Çerçeve 312
2. Üniter Devletlerde İdarî Anlamda Bazı Yetkilerin Dağıtılması ve Paylaşılması 314
a. Yetki Genişliği (déconcentration) 315
b. Merkezi Yönetimden Hizmet Devri (décentralisation) 316
c. İdarî Özerklik ve Üniter Yapı 317
3. Üniter Devletin Belirgin Özellikleri 319
B. Bölgeli Devlet: Siyasal Bölgeli Devlet (Kısmî Siyasal Otonomi) 319
1. Tanım ve Çerçeve 319
2. Terminoloji Sorunu ve Üniter Devletten Sapmalar 320
3. Bölgeli Devletlerin Belirgin Özellikleri 323
4. Bölgeli Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 326
5. Uygulamadan Örnekler 326
a. İtalyan Modeli 326
b. İspanya Modeli 327
c. Diğer Örnekler ya da Girişimler 329
6. Değerlendirme 330
C. Devlet Birlikleri ve Birleşik Devletler (Mürekkep Devletler) 331
1. Devlet Birlikleri 332
a. Kişisel Birlikler (Şahsi Birlik) 332
b. “Gerçek Birlikler” 333
c. Devletler Konfederasyonu (la confédérations d’États, staatenbund) 335
aa. Kuruluş ve Statüsü 335
bb. Karar Alma Süreci ve Kararlarının Etkisi 336
cc. Konfederal Örgütlenmelerin Uygulaması 337
2. Birleşik Devletler: Prototipi Olarak Federal Devlet 339
a. Tanım 339
b. Felsefe 343
c. Özellikler 345
aa. Siyasal İktidarın Birden Fazlalığı 345
bb. Federal Hukukun Üstünlüğü 346
cc. Çift Meclisli Yasama 347
dd. Federe Devletler ve Uluslararası İlişkiler 347
ee. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı 348
ff. Federal Devletlerle Federe Devletler Arasında Yetki Uyuşmazlıklarının Çözümü 349
gg. Federal/Federe Vatandaşlık: İki Vatandaşlık İlkesi 350
hh. Federe Devletlerin Federal Yönetime Katılması 350
Anayasanın değiştirilmesine katılma 351
Federal yasama faaliyetine katılma 351
Federal yürütme organının seçimine katılma 351
d. Federal Devletin Devletler Konfederasyonundan Farklılıkları 352
e. Federal Devletin Üniter Devletten Farklılıkları 353
f. Federal Devletin Bölgeli Devletten Farklılıkları 354
g. Federal Devletin Kuruluş Biçimleri 355
h. İstisnaî Bir Federalizm Türü Olarak “Toplulukçu Federalizm” (Fédéralisme communautaire) 356
i. Avrupa Birliği’nin Niteliği Hakkında Çeşitli Tartışmalar 358
aa. Süreç ve Günümüzdeki Durumu 358
bb. Birliğin Devlet Olup Olmadığı: Devlet Tipolojisi Yönünden Analizi 359
III. EGEMENLİĞİN KAYNAĞI BAKIMINDAN (DİN–DEVLET İLİŞKİLERİ) DEVLET TİPOLOJİSİ 362
A. Laik Devletler 363
1. Tanım 363
2. Laik Devletin Belirgin Özellikleri 365
a. Din ve Devlet İlişkilerinin Kurumsal Ayrılığı İlkesi 365
b. Din Özgürlüğünün Güvencesi 366
3. Bazı Özel Durumların Tahlili 370
B. Teokratik Devletler 377
1. Saf (Mutlak) Teokrasiler 377
2. Anayasal Teokrasiler (théocratie constitutionnelle): Mutlak/Saf Teokrasinin Anayasallaşması 378
IV. SİYASAL YAPILARINA YA DA DEVLET–TOPLUM İLİŞKİLERİNE GÖRE DEVLETLER 381
A. Klasik Sınıflandırmalar 381
B. Modern Sınıflandırmalar 382
1. Totaliter Devletler 384
a. Totaliter Devletlerin Özellikleri 385
aa. Resmî Bir İdeolojinin Varlığı 386
bb. Kütlesel Bir Tek Partinin Varlığı 387
cc. Muhalefetin Yokluğu 387
dd. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Olmayışı 387
ee. Ekonominin Merkezden Planlanması: Piyasa Ekonomisine Kapalılık 387
ff. Korkutma ve Sindirme Sistemin Temel Aracıdır 388
gg. Gelişmiş Bir Asker ve Polis Ağının Varlığı 388
hh. Temel Hak ve Özgürlükler Resmî İdeolojiye Hizmet İçin Tanınmıştır 388
ii. Resmî Toplum–Sivil Toplum ya da Kamu–Özel Ayrımı Hemen Hemen Yoktur 388
b. Totaliter Devlet Modelleri 388
aa. Marksist–Leninist Totaliter Devletler 388
bb. Faşist Totaliter Devletler 392
2. Otoriter Devletler 395
3. Liberal Çoğulcu Demokratik Rejimler 396
4. Şematik Olarak Karşılaştırma 397
Dördüncü Bölüm
DEVLETİ SINIRLANDIRMA ARACI OLARAK GÜÇLER AYRILIĞI
I. GÜÇLER AYRILIĞI TEORİSİ VE DOĞURDUĞU SONUÇLAR 399
A. Anlam ve Önemi 399
1. Güçler Ayrılığının Anlamı 399
2. Güçler Ayrılığının Anayasacılık Bakımından Önemi 400
B. Güçler Ayrılığı Düşüncesinin Tarihsel Temelleri 401
1. Locke’da Güçler Ayrılığı Düşüncesi 402
2. Montesquieu’de Güçler Ayrılığı Düşüncesi 403
a. Genel Olarak 403
b. Teorinin Esası 404
C. Güçler Ayrılığı Öğretisinin Pratiği 405
D. Güçler Ayrılığı Anlayışının Günümüzde Geçerliliği 408
II. GÜÇLER AYRILIĞI İLKESİ VE UYGULAMASI 410
A. Güçler Ayrılığında Anlam Kayması ve Hükümet Sistemleri Üzerinde Etkisi 410
B. Güçler Ayrılığı İlkesi ve Hükümet Sistemlerini Sınıflandırmada Sorunlar 412
III. PARLAMENTER SİSTEMLER 415
A. Tanım 415
B. Parlamenter Sistemin Uygulama Biçimleri 416
1. Düalist (İkici) ya da Orleanist Parlamenterizm 416
2. Monist (Tekçi) Parlamenterizm (Klasik Parlamenter Rejim) 418
3. Çoğunlukçu Parlamenterizm (parlementerisme majoritaire) 419
C. Parlamenter Sistemlerin Belirgin Özellikleri 420
1. Güçlerin Denkliği ve İş Birliği 421
2. İki Yapılı–İkici Yürütme (Düalist Yürütme–bicéphalisme) 422
3. Devlet Başkanının Sorumsuzluğu 423
a. Siyasal Sorumsuzluk 423
b. Cezaî Sorumsuzluk 424
c. Hukuksal (Medenî) Sorumluluk 426
4. Bakanlar Kurulunun ve Bakanların Yasama Organı Önünde Siyasal Sorumluluğu 427
a. Siyasal Sorumluluk Kavramı 427
b. Yasama Organının Bilgi Edinme ve Denetim Araçları 428
aa. Soru (Parliamentary questioning) 429
bb. Genel Görüşme (General debate) 430
cc. Meclis Araştırması (Parliamentary inquiry) 431
dd. Gensoru (Censure motion) 431
ee. Meclis Soruşturması (parliamentary investigation) 433
5. Yürütmenin Yasamayı Fesih Yetkisi 435
a. Fesih Kurumunun Varlık Nedeni 437
b. Fesih Yetkisinin Sahibi 438
c. Fesih Kurumunun Genişlemesi 438
d. Fesih Türleri 440
aa. Yürütme Organının Feshi 441
bb. Kendi Kendini Fesih (öz fesih, auto–dissolution) 441
cc. Otomatik Fesih (kendiliğinden sonlanma, dissolution automatique) 442
dd. Karşılıklı Fesih 443
ee. Halkın Geri Çağırması ya da Kolektif Azil Yolu (recall) 443
D. Parlamenter Sistemin Aklileştirilmesi (Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem): Parlamenter Sisteme İşlerlik Kazandırma Eğilimi 444
1. Tanım 444
2. Parlamenter Sistemde Aklileştirme Teknikleri 447
a. Kurucu (Yapıcı) Güvensizlik Önergesi (Önce Kur Sonra Devir Yolu) 448
b. Güvensizlik Önergesinin Sayı ve Süre Yönünden Sınırlandırılması 449
c. Hükümetin Kurulmasının Kolay, Düşürülebilmesinin Zorlaştırılması 449
d. Fesih Yetkisinin Rasyonelleştirilmesi (Fesih Tehdidi Altında Güvenoyu) 450
e. Giyotin Usulü 450
f. Parlamentonun Etkin Çalışmasını Sağlamaya Yönelik Önlemler 451
3. Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Araçların Sisteme Katkısı 452
IV. “GÜÇLERİN SERT AYRILIĞI”: BAŞKANLIK SİSTEMİ 453
A. Genel Olarak Başkanlık Sistemi 454
B. Başkanlık Sisteminin Ayırt Edici Unsurları 455
1. Monist (Monocéphale) Yürütme (Tek Yapılı/Tek Başlı) 456
2. Organların Birbirinden Bağımsızlığı 457
a. Organların Göreve Gelişinde Bağımsızlık (Organik Sert Ayrılık) 457
b. Organların Görevlerinde Bağımsızlık (İşlevsel Sert Ayrılık) 458
c. Organların İlişkilerinde Bağımsızlık 459
C. Başkanlık Sisteminde Güçlerin Birbiriyle Yakınlaştırılması 461
1. Başkanın Veto Yetkisi 463
2. Üst Düzey Kamu Yöneticilerinin Atamalarında Yasama Onayı 465
3. Uluslararası Sözleşmelerin Onayı 466
4. Bütçe Yetkisi 467
D. Uygulamada Durum 468
1. ABD Sistemi ve Saf (Otantik) Başkanlık 468
2. Yasama Organı 469
3. Yürütme Organı 470
a. Başkan 470
aa. Seçim Usulü 471
bb. Görev ve Yetkileri 472
b. Başkan Yardımcısı 473
c. Başkanlık Kabinesi 474
d. Başkan ve Kongre (Yasama Organı) Arasındaki İlişkiler 474
aa. Başkanın Kongre Üzerinde Sahip Olduğu Araçlar 477
bb. Başkanın Tek Başına Kullandığı Düzenleme Aracı Olarak “Başkanlık Kararnameleri” ya da “Başkanlık Emirnameleri” (executive orders) 479
aaa. Genel Olarak “Başkanlık Kararnameleri” (Başkanlık Emirnameleri) 479
bbb. Başkanlık Kararnameleri ve Bildirilerinin Hukuki Statüsü ve Kapsamı 480
cc. Başkan Üzerinde Kongre Araçları 484
e. Başkanın Sorumluluğu 485
V. KARMA (MELEZ/HİBRİT) HÜKÜMET SİSTEMLERİ 486
A. Başkan Ağırlıklı Karma Sistemler (régimes à prépondérance présidentielle) 488
1. Yarı Başkanlık Sistemi 488
a. Genel Çerçeve 488
b. Sistemi İsimlendirmede Güçlükler 491
c. Yarı Başkanlık Sisteminin Belirgin Özellikleri 495
aa. Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçilmesi 495
bb. Cumhurbaşkanının Nispeten “Önemli” Sayılabilecek Yetkilere Sahip Olması 496
cc. Hükümetin Parlamento Önünde Siyasal Sorumluluğu 498
d. Yarı Başkanlık Sisteminin Uygulaması 499
2. Başkancı Yapılar (Sistemler) 502
a. Saf Başkanlık Sisteminden Ayırma Zorunluluğu 502
b. Başkanlık Sisteminin Başka Ülkelerde Uygulamasında Karşılaşılan Güçlükler 504
c. Saf Başkanlıktan Sapmalar ve Başkanın Kontrolsüz Güce Dönüşebilme Riski 505
d. Başkancı Sistemlerde Parlamenterleşme Eğilimleri ve “Parlamenterleştirilmiş Başkanlıklar” ya da Rasyonelleştirilmiş Başkancı Model Kurgusu 507
B. Parlamento Ağırlıklı Karma Sistemler (les régimes à prépondérance parlementaire): Meclis Hükümeti Sistemi 510
1. Meclis Hükümeti Sistemini Sınıflandırma Sorunu 510
2. Meclis Hükümeti Sistemi (Konvansiyonel Sistem): Tanımı ve Tarihçesi 511
3. Özellikleri ve İşleyişi 513
a. Yasama ve Yürütme İşlevlerinin Yasama Organında Toplanması 513
b. Yürütme Organı Yasama Organından Bağımsız Bir Kimliğe Sahip Değildir 514
c. İşlevlerin Yerine Getirilmesi Meclis Tarafından Belirlenir 514
d. Yürütmenin Meclise Karşı Kullanabileceği Hukuksal Bir Aracı Yoktur 514
e. Meclisin Sürekliliği 514
f. Meclisin Üstünlüğü 515
4. Uygulamada Durum 515
a. İsviçre Sistemi ve Meclis Hükümeti Açısından Değerlendirilmesi 516
b. 1921 Teşkilat–ı Esâsîyesi (Anayasası) ve Meclis Hükümeti Sistemi 518
Beşinci Bölüm
EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMİ OLARAK DEMOKRASİ
I. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN KÖKENİ 519
A. Klasik Demokrasi ve Evrimi 519
B. Günümüzde Aldığı Anlam 522
II. ÇAĞDAŞ DEMOKRASİNİN BELİRLEYİCİ İLKELERİ 524
A. İktidarın Seçim Yoluyla Değiştirilebilir Oluşu: Düzenli Aralıklı Seçimler 525
B. Katılımcılık 526
C. Çoğunluk İlkesi: Çoğunluğun Yönetimi 527
D. Muhalefetin Varlığı 528
E. Siyasal Çoğulculuk 529
1. Genel Anlamda Çoğulculuk ve Demokrasi 529
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Çoğulculuk 531
F. Hak ve Özgürlüklerin Güvencesi 532
G. Azınlığa Saygı İlkesi 533
H. Güçler Ayrılığı 535
İ. Çok Partili Siyasal Yaşam: “Siyasal Rekabet”e Dayalılık 535
J. Hukukun Üstünlüğü 535
K. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik 537
III. EGEMENLİĞİN KULLANIM YÖNTEMLERİ OLARAK DEMOKRASİ UYGULAMALARI 537
A. Doğrudan (Aracısız–Temsilsiz) Demokrasi 538
B. Temsili Demokrasi 541
1. Temsili Rejim Teorisi 541
2. Anlamı ve Geçirdiği Süreç 542
C. Yarı Doğrudan Demokrasi 544
1. Tanım ve Çerçevesi 544
2. Yarı Doğrudan Demokrasi Araçları 546
a. Halk Vetosu (Veto populaire) 547
aa. İsviçre’de Federal Düzeyde 548
bb. ABD’de Federe Devlet Düzeyinde 549
cc. İtalya’da 549
b. Halkın Kanun Girişimi (initiative de populaire) 549
c. Referandum 552
aa. Tanım 552
bb. Referandum– Plebisit Oylamaları Farklılığı 553
cc. Referandum Türleri 557
(1) Konularına Göre 558
(2) Uygulama Çevresine Göre 558
(3) Harekete Geçirilişinin Niteliğine Göre 559
(4) Harekete Geçiriliş Zamanına Göre 559
(5) Harekete Geçirene Göre 559
(6) Doğurduğu Sonuca Göre 560
dd. Referandum Sınırlamaları 561
d. Halkın Geri Çağırması (Révocation Populaire=Temsilcinin Azli=Recall) 562
aa. Bireysel Geri Çağırma (Bireysel Azil) 563
bb. Kolektif (Toplu) Geri Çağırma (aberrufungsrecht) 563
IV. EGEMENLİĞİN KULLANIMINA KATILIM ARACI OLARAK SEÇİMLER 564
A. Genel Oy İlkesi (Herkes için oy ilkesi) 565
1. Tanım ve Tarihçesi 565
2. Genel Oy Hakkına Getirilen Nesnel Sınırlamalar 568
a. Yaş 568
b. Yabancılar Yönünden 570
c. Asker Kişiler Yönünden 572
d. Mahkûmlar Yönünden 572
e. Diğer Kısıtlamalar 573
3. Genel Oy ve Demokrasi Kültürü İlişkisi 574
B. Eşit Oy İlkesi (Tek Birey–Tek Oy) 575
1. Sayısal Açıdan Oy Eşitsizliği (Çoğul oy/bindirmeli oy) 575
2. Değer Açısından Oy Eşitsizliği 576
3. Seçim Sisteminden Kaynaklanan Oy ve Temsil Eşitsizliği 577
C. Doğrudan Oy–Dolaylı Oy (suffrage direct–suffrage indirect) 577
D. Oyun Gizliliği İlkesi 579
E. Zorunlu Oy–Serbest Oy İlkesi (compulsory, mandatory voting/voluntary voting) 581
F. Dürüst Oy İlkesi (honnêteté du vote) 584
G. Bireysel Oy İlkesi (Vote personel) 585
H. Yargı Güvencesi Altında Seçim İlkesi 587
Altıncı Bölüm
EGEMENLİĞİN KURUMSAL İFADE ARAÇLARI OLARAK
SİYASAL PARTİLER VE SEÇİM SİSTEMLERİ
I. SİYASAL PARTİ KAVRAMI VE HUKUK ALANINA GİRMELERİ 589
A. Siyasal Parti Tanımı 589
1. Amaç unsuru 590
2. Örgütlü (Teşkilatlı) Sivil Topluluk Unsuru 591
3. Süreklilik Unsuru 592
B. Siyasal Partilerin Kısa Tarihçesi 593
II. SİYASAL PARTİLERİN İŞLEVLERİ 594
A. Toplum Çıkarlarını Birleştirmek İşlevi 595
B. İktidarı Kullanma, Denetleme ve Muhalefet İşlevi 596
C. Siyasal Kadroların Yetiştirilmesi İşlevi 597
D. “Siyasal Sosyalleştirme” (Political Socialisation) İşlevi 597
E. Halkla Yönetim Arasında İletişim Kanalı Görme İşlevi 598
III. SİYASAL PARTİLERİN HUKUKSAL NİTELİĞİ 598
IV. SİYASAL PARTİLERİN SINIFLANDIRILMASI 600
A. Yapıları Yönünden 601
1. Kadro Partileri 601
2. Kitle Partileri 602
B. İşlevleri Yönünden 602
1. Bireysel Temsil Partileri 602
2. Sosyal Bütünleşme Partileri 603
C. İdeolojik Türdeşlikleri Yönünden 604
1. Türdeş Partiler 604
2. Türdeş Olmayan Partiler 604
D. Disiplinleri Yönünden 604
1. Disiplinli Partiler 605
2. Serbest Partiler (Disiplinsiz Partiler) 605
V. PARTİ SİSTEMLERİ VE SONUÇLARI 606
A. Tek Partili Sistemler 608
1. “Hâkim Tek Parti Sistemi” 609
2. “Hegemonyacı Tek Partili Sistem” 609
B. İki Partili Sistemler 609
C. Çok Partili Sistemler 611
1. Katı (Agresif) Çok Partili Sistem (le multipartisme rigide) 611
2. Esnek (Ilımlı) Çok Partili Sistem (le multipartisme souple) 612
VI. SİYASAL PARTİLERİN KURULUŞ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 612
A. Kuruluşları 612
B. Partilere Devlet Yardımı 613
1. Devlet Tarafından Sağlanan İmkân, Yardım ve Kolaylıklar 615
a. Doğrudan Sağlanan Yardım ve Kolaylıklar 615
b. Dolaylı Yoldan Sağlanan Yardım ve Destekler 616
2. Yardım Almada Bazı Yasaklar ve Devlet Yardımından Yararlanma Esasları 616
C. Siyasal Partilerin Denetlenmesi 618
1. Gelir, Gider ve Seçim Harcamaları Yönünden (Mali Denetim) 618
2. Faaliyetleri Yönünden Denetim 620
3. Siyasal Partilere Uygulanacak Yaptırımlar 622
4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Siyasal Partilere Yaklaşımı 624
D. Parti İçi Demokrasi 627
1. Tanım ve Önemi 627
2. Parti İçi Demokrasiyi Sağlamada Hukukun Etkisi 628
VII. TEMSİLCİLERİN BELİRLENMESİ YÖNTEMİ OLARAK SEÇİM SİSTEMLERİ 630
A. Seçim Çevresi Kavramı ve Düzenlenmesi 631
1. Seçim Çevresi Kavramı ve Türleri 631
a. Ulusal Seçim Çevresi 632
b. Geniş Seçim Çevresi (Geniş Bölge) 632
c. Dar Seçim Çevresi (Dar Bölge) 632
2. Seçim Çevrelerinin Oluşturulması ve Eşit Temsiliyet İlkesi 633
a. Genel Olarak 633
b. Yargı Yerlerinin Yaklaşımı 635
B. Seçim Çevresinden Çıkartılacak Milletvekili Sayısı ve Seçim Turlarına Göre Seçimler 636
C. Seçim Sistemleri 637
1. Çoğunluk Sistemi 638
a. Çoğunluğun Türüne Göre Çoğunluk Sistemi 638
aa. Salt Çoğunluk Sistemi 638
bb. Basit Çoğunluk Sistemi (Nispî Çoğunluk Sistemi) 638
b. Seçilecek Aday Sayısına Göre Çoğunluk Sistemi 639
aa. Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (scrutin majoritaire uninominal) 639
bb. Listeli Çoğunluk Sistemi 640
2. Nispî Temsil Sistemi (Orantılı Temsil) 641
a. Tanım 641
b. Nispi Temsil Sisteminde Milletvekili Dağılımı 641
aa. Ulusal Sabit Seçim Sayısı 641
bb. Değişken Seçim Çevresi Sayısı 641
c. Artık Oyların Değerlendirilmesi Yöntemleri 642
aa. En Fazla Artık Oy Yöntemi (la méthode des plus forts restes) 642
bb. En Yüksek Ortalama Oy Yöntemi (la méthode de la plus forte moyenne) 642
cc. D’Hondt Sistemi 643
dd. Sainte–Laguë Sistemi (Tek sayı sistemi) 645
ee. Milli Bakiye (Artık) Sistemi (La méthode des restes sur le plan national) 646
3. Karma (Hibrit/Melez) Seçim Sistemleri 647
a. Karma Sistem Arayışları ve Uygulamaları 647
b. Karma Sistem Örnekleri 649
4. Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerin Seçim Sistemleri 651
D. Seçim Sisteminin Siyasal Partiler ve Siyasal Rejim Üzerindeki Etkileri 652
1. Çoğunluk Sistemine İlişkin Değerlendirme 652
a. Genel Olarak 652
b. Seçim Adaletsizlikleri ve “Küp Kanunu” Formülü 653
c. Seçim Adaletsizlikleri ve Karşılaştırmalı Somut Örnekler 654
d. Tek Turlu, Tek İsimli Çoğunluk Sistemi ve Siyasal Sonuçları (İngiliz Sistemi) 655
e. İki Turlu Tek İsimli Çoğunluk Sistemi (Fransız Sistemi) 656
f. Çoğunluk Sistemi Her Zaman Parlamentoda Çoğunluğun Garantisi Değildir 656
2. Nispî Temsil Sisteminin Değerlendirilmesi 657
3. Seçim Sisteminin Doğurduğu Sonuçların Çeşitli İhtimallere Göre Toplu Olarak Açıklanması 658
4. Genel Değerlendirme 660
VIII. SEÇİM BARAJLARI 663
A. Kavram ve Amaç 663
B. Seçim Barajı Türleri 665
1. Seçim Çevresi Barajı 665
2. Ülke Barajı 665
C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Seçim Barajlarına Yaklaşımı 668
Yedinci Bölüm
DEVLETİN TEMEL ORGANLARI
I. YASAMA ORGANI 669
A. Yasama Organının Oluşumu 669
1. Genel Olarak Meclislerin Sayısı 670
2. Çift Meclislilik 670
a. Tarihçe ve Günümüzde Durum 670
b. Çift Meclisli Yasama Organlarının Oluşumu ve Yetki Paylaşımı 672
3. Tek Meclislilik/Çift Meclislilik Üzerinde Tartışmalar 673
a. İkinci Meclislerin Aleyhine Görüşler 673
b. İkinci Meclislerin Lehine Görüşler 674
c. Değerlendirme ve Sonuç 676
B. Yasama Organının Çalışma Esasları 677
1. İçtüzük Kuralları (Réglement d’assemblée, Règlement intérieur de parlement) 677
a. İçtüzük Kurallarının Önemi 677
b. İçtüzük Kurallarının Düzenleme Alanı ve Yetki 678
2. Parlamentoların Toplanma Dönemleri ve Bazı Kavramlar 681
3. Yasama Organının Görüşme ve Oylamalarına İlişkin Temel Kavramlar 681
a. Öncelikle ve İvedilikle Görüşme 681
b. Toplanma ve Karar Yeter Sayısı 682
c. Oylama Yöntemleri 684
C. Yasama İşlevi ve Nitelikleri 685
1. Yasama İşlevi Olarak Kanun 685
2. Yasama İşlevinin Ayırt Edici Özellikleri 687
a. Genellik İlkesi 688
b. Asli Düzenleme Yetkisi Oluşu 691
c. Devredilemezlik İlkesi 693
D. Yasama Üyeliğinin Niteliği 695
1. Temsili Vekâlet (mandat représentatif) İlkesi ve Sonuçları 695
a. Azil Yasağı 696
b. Millî Temsil İlkesi 696
2. Emredici/Azledici Vekâlet (mandat impératif) ve Sonuçları 699
E. Parlamenter Bağışıklıklar (Les immunités parlementaires) 700
1. Kavram ve İçerik 700
2. Yasama Bağışıklığı Türleri 701
a. Yasama Sorumsuzluğu (l’irresponsabilité parlementaire) 701
aa. Tanım ve Çerçevesi 701
bb. Sonuçları 702
cc. Sorumsuzluk ve Parlamento Disiplin Hukuku 705
b. Yasama Dokunulmazlığı (l’inviolabilité parlementaire) 705
aa. Tanım ve Çerçevesi 705
bb. Özellikleri 707
II. YÜRÜTME ORGANI 709
A. Yürütmenin Geleneksel İşlevleri 710
1. Kanunların Uygulanması 710
2. İç ve Dış Güvenliğin Sağlanması 711
3. Yürütmenin Düzenlemelerde Bulunması 711
4. Ülke Genel Siyasetinin Tespiti ve Uygulanması 713
B. Yürütme Organının Görevlerinin Genişlemesi ve Giderek Güçlenmesi 714
1. Yürütme Organının Görev Alanının Genişlemesinin Nedenleri 714
2. Yürütme Organının Ön Plana Çıkmasının Sonuçları 714
a. Yasama İşlevine Yürütmenin Giderek Karışması 715
b. Yürütmeye Yasama Yetkilerinin Devri (délégation) 715
c. Yürütmeye Özerk Düzenleme Yetkisi Tanınması 716
d. Ulusal Siyasetin Direksiyonunun Yürütmeye Geçmesi 717
C. Yürütme Organının Yapısı 717
III. YARGI 718
A. Kavram 718
1. Yargının Maddi Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 720
2. Yargının Şekli Ölçüt Açısından Tanımı ve Çerçevesi 720
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Yargı Kavramı 720
4. Değerlendirme 722
B. Çoğulcu Demokrasilerde Yargının Yeri ve Temel İlkeler 723
1. Doğal Yargı İlkesi (Doğal Hâkim/Doğal Mahkeme İlkesi) 724
2. Yargı Bağımsızlığı 725
a. Anlamı 725
b. Önemi 727
c. Yargı Bağımsızlığının Ön Şartı Olarak Kurumsal Bağımsızlık 730
aa. Yasama Organına Karşı Kurumsal Bağımsızlık 731
bb. Basına Karşı Bağımsızlık (Dördüncü Güce Karşı) 731
cc. Yürütme Organına Karşı Bağımsızlık 732
dd. Taraflara Karşı Bağımsızlık 733
ee. Yargının Bizâtihi Kendisine Karşı Bağımsızlık 733
d. Yargı Bağımsızlığının Kurucu Unsurları 733
aa. Hâkimlik Güvencesi 734
aaa. Görevinden Alınamama (Azil Yasağı) 734
bbb. Re’sen Emekli Edilememe 735
ccc. Maaş ve Ödeneklerden Yoksun Bırakılamama 736
ddd. Rızası Dışında Başka Bir Yargısal ya da İdari Göreve Getirilememesi 736
eee. Görev Yeri Değişikliği (Coğrafi Güvence) 736
bb. Yargıya Müdahale Suçu 737
cc. Atama ve Özlük İşlemlerinin Bağımsız Kurullara Bırakılması 737
3. Yargının Tarafsızlığı ve Bağımsızlıkla İlişkisi 737
4. AİHM İçtihatları Işığında Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı 740
a. Yargı Yerinin ve Yargı Görevini Yerine Getiren Kişilerin Niteliği 740
b. Hâkimlerin Göreve Gelmeleri ve Bağımsızlıkları Üzerinde Etkisi 741
c. Dış Baskılara Karşı Korunması ve Güvencesi 742
C. Yargısal Kurullar 743
1. Bağımsız ve Tarafsız Yargı İçin Yargısal Kurullar Oluşturma Gereği 743
2. Yargısal Kurulların Oluşumu 744
a. Kooptasyon Modeli (Korporatif Model) 744
b. Karma Nitelikte Yapılanma Modeli 745
D. Yargının Denetimi ve Sorumluluğu 747
1. Cezaî Sorumluluk 749
2. Tazminat Sorumluluğu 749
3. Meslekî Sorumluluk 750
Sekizinci Bölüm
SİYASAL İKTİDARIN SINIRLANMASI ARACI OLARAK
ANAYASALLIK DENETİMİ
I. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ KAVRAMI 753
A. Anayasal Üstünlüğün Gerekçeleri ve Temelleri 753
1. Maddi Temeli: Devletin Kurucu İşlemi Olma 754
2. Organik Temel: Kurucu İradenin Eseri Olma 754
3. Demokratik Temeli: Anayasanın Sosyal Sözleşme Niteliği Taşıması 755
4. Biçimsel Temel: Yapılış ve Değiştirilişinin Diğer Kurallardan Farklı Esaslara Bağlanması 756
B. Anayasanın Üstünlüğünün İki Anlamı 756
1. Esasa İlişkin Üstünlük/Maddi Üstünlük (suprématie matérielle) 756
2. Şekle İlişkin Üstünlük (suprématie formelle) 757
II. ANAYASAL ÜSTÜNLÜĞÜN KURUMSAL GÜVENCESİ OLARAK ANAYASALLIK DENETİMİ 758
A. Genel Olarak 758
1. Geniş Anlamda Anayasallık Denetimi 759
2. Dar Açıdan Anayasallık Denetimi 759
B. Parlamentonun Üstünlüğünden Anayasanın Üstünlüğüne 759
1. Parlamentonun Üstünlüğü: Genel İrade Efsanesi 759
2. Genel İradenin Sarsılması: Anayasanın Üstünlüğü 760
C. Yapan Organa Göre Anayasallık Denetimi Türleri 762
1. Siyasal Organlar Eliyle Anayasallık Denetimi 762
a. Tanım 762
b. Siyasal Denetim Yoluna Yöneltilen Eleştiriler 764
2. Yargısal Denetim (Anayasa Yargısı/Anayasal Yargı) 766
III. ANAYASAYA UYGUNLUĞUN YARGISAL DENETİMİ (ANAYASA YARGISI) 769
A. Anayasa Yargısının Meşruiyeti Sorunsalı 769
B. Anayasa Yargısına Yöneltilmiş Eleştiriler ve Meşruiyet İnşâsı Arayışları 771
1. Halk İradesinin Yasama İradesiyle Özdeşleştirilemeyeceği 772
2. Seçilmiş Olmanın Tek Başına Demokrasinin Meşruiyet Ölçüsü Olmayışı 773
3. Son Sözün Yine Seçilmişlere Ait Olduğu 774
4. Kararlarının Yasama Yetkisinin Kullanımı Olmadığı 775
5. Anayasa Yargısının da Kaynağını Anayasadan Alan Bir Yargı Yetkisi Olduğu 777
C. Anayasa Yargısının Yükselişi 777
IV. ANAYASA YARGISINDA DENETİM MODELLERİ VE İŞLEYİŞ ESASLARI 779
A. Denetim Modeline Göre Anayasa Yargısı 780
1. Amerikan Modeli (Decentralized Judicial Review) 781
a. Ortaya Çıkışı 781
b. Marbury/Madison Davası ve (Amerikan) Anayasa Yargısı Bakımından Önemi 783
c. Sistemin (Modelin) Belirgin Özellikleri 784
aa. Yaygınlaştırılmış Anayasa Yargısı Modelidir (un contrôle décentralisé) 785
bb. Somut Olay Denetimine Dayanır (voi d’exception/contrôle concret) 786
cc. Denetim Ancak Düzeltici/Bastırıcı (contrôle à posteriori) Olabilir 786
dd. Verilen Kararlar Somut Olay ve Taraflarıyla Sınırlıdır (un contrôle aux effets relatifs) 787
ee. Denetimin Kapsamı ve Kararların Yerine Getirilmesi 788
d. Modelin Uygulama Çevresi 789
2. Avrupa Modeli (centralized judicial review) 790
a. Modelin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi 791
b. Modelin Temel Özellikleri 793
aa. Merkezileşmiş, “Özel Yetkili Anayasa Yargısı” Esasına Dayanır 793
bb. Hem Soyut Hem Somut Denetime Elverişlidir 794
cc. Hem Önleyici Hem Düzeltici Sisteme Uygun Modeldir 795
dd. Mahkeme Kararları Mutlak Otoriteye Sahiptir 795
3. Her İki Modelin Tablo Eşliğinde Karşılaştırılması 795
4. Anayasallık Denetimi Modellerinin Dünya Genelinde Dağılımı 796
B. Zaman Bakımından Anayasa Yargısı 796
1. Önleyici Denetim (côntrole préventif, controle préalable, ex ante, a priori) 796
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 796
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 798
2. Düzeltici (Bastırıcı) Denetim (contrôle répressif, ex post, a posteriori denetim) 800
a. Tanım ve Uygulama Çevresi 800
b. Özellikleri: Olumlu ve Olumsuz Yanları 800
3. Önleyici ve Düzeltici Denetimin Çeşitli Açılardan Karşılaştırılması 802
4. Değerlendirme ve Tablo Eşliğinde Uygulama Örnekleri 803
C. Anayasal Dava Türleri (Başvuru Yolları) (le mode de contrôle) 803
1. İptal Yolu (côntrole par voie d’action, soyut norm denetimi, dava yolu) 804
2. Somut Norm Denetimi (côntrole par voie d’exception, constitutional review, def’i yoluyla denetim, itiraz yolu) 806
3. Kişisel (Bireysel) Başvuru Yolu (“individual application”, “recours individuel”, “requête individuelle”) 808
V. ANAYASALLIK DENETİMİNİN KAPSAMI VE ALANI 811
A. Denetim Kapsamı 811
1. Şekil Açısından Denetim 812
2. Esas (Öz) Açısından Denetim 812
B. Denetim Alanı (Denetime Tâbi İşlemler) 812
1. Kanunlar (Her ülkede) 812
2. Yasama İçtüzükleri ve Diğer Düzenleyici İşlemler 814
3. Uluslararası Sözleşmeler 814
4. Referandumlar 815
5. Anayasa Değişiklikleri 815
a. Şekil Bakımından Denetim 816
b. Anayasa Değişikliklerinin İçerikleri (Esas) Yönünden Denetimi ve Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 816
aa. Esas Denetiminin Anlamı ve İçeriği 816
bb. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Durum 819
VI. MAHKEMELERİN KOMPOZİSYONU (OLUŞUMU) ÜZERİNE 822
A. Mahkeme Üyelerinin Belirlenmesi Yöntemi 822
B. Üyelerin Göreve Getirilişi, Bağımsızlık ve Tarafsızlıkları 823
C. Üyelik Şartları ve Görev Süresi 825
D. AB Ülkelerinde Mahkemenin Oluşumu, Üye Sayısı ve Görev Süreleri 826
VII. MAHKEMELERİN GÖREV ALANLARI: BELLİ BAŞLI İŞLEVLERİ ÜZERİNE 827
A. Hak ve Özgürlükleri Koruma, Hukuk Devletini Güçlendirme İşlevi 828
B. Yetki Dağılımından Doğan Uyuşmazlıkları Çözme 830
1. Devlet Bileşenleri Arasında Yetki Dağılımından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar 831
2. Devlet Organları Arasında Çıkan Yetki Uyuşmazlıkları 831
C. Ulusal Düzeyde Seçim ve Referanduma İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü 832
D. Siyasal Partilerin Kapatılmaları ve Malî Denetimleri 832
VIII. ANAYASALLIK DENETİMİNDE ÖLÇÜ (REFERANS) NORMLAR 833
IX. MAHKEME KARARLARININ ETKİSİ VE SONUÇLARI 836
A. Genel Olarak Yargısal Karar Alma Modelleri ve Mahkemenin Karar Türleri 836
1. Yargısal Karar Alma Modelleri 836
a. Klasik Yaklaşım 836
b. Şekilci Yaklaşım (Formalist yaklaşım) 836
c. Davranışçı Yaklaşım 837
d. Yeni Kurumsalcı Yaklaşım 837
2. Anayasa Yargısında Karar Türleri 838
a. Yokluk Kararları (inexistence) 838
b. İptal Kararları (Nullite) 840
c. Ret Kararları (Anayasaya uygunluk kararları) 840
d. “Şartlı (Rezervli) Ret”: Ret–İptal Arası Kararlar (les décisions intermédiaires) 841
aa. Kavramın Anlamı 841
bb. Şartlı Ret Kararlarına Başvuru Nedeni 842
cc. Uygulamada Durum 843
e. Çağrı Kararları 845
B. Kararların Etkisi 848
1. Kararların Bağlayıcılığı 848
2. Kararların Yürürlüğe Girmesini Erteleme 850
3. Kararların Kişiler Bakımından Etkisi 851
4. Kararların Zaman Bakımından Etkisi 851
X. ANAYASA YARGISINDA GEÇİCİ ÖNLEMLER 852
A. Geçici Önlemler Kurumuna Gereksinim ve Kurumun Amacı 852
B. Bazı Ülkelerde Uygulama Örnekleri 854
1. ABD Uygulaması 855
2. Belçika Uygulaması 856
3. Almanya Uygulaması 857
4. Türkiye Uygulaması 857
EKLER 859
Seçilmiş Kaynakça 861
Kavram Dizini 895 |
Bilgisayar, Teknoloji Kitapları 
